Γ. Σεφερτζής

Η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στον εαυτό τους εξαρτάται από την άρνησή τους να συνεχίσουν να διαβάζουν την Ιστορία ως μύθο, ίσως να πρέπει να περιμένουμε την συμπλήρωση και των διακοσίων ετών και από τον θάνατο του Σολωμού για να εισακουσθεί η συμβουλή του να θεωρούμε εθνικό ό,τι είναι αληθινό. Μέχρι τότε η εθνική αυτοπεποίθηση θα είναι το μεγάλο ζητούμενο και η βασικότερη προϋπόθεση επιτυχίας της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.  

Από τη συνέντευξη του Αχμέτ Νταβούτογλου ξεχωρίζω τρία σημεία. Το πρώτο είναι οι εξηγήσεις που δίνει για το διαζύγιό του από τον Ερντογάν, στην κυβέρνηση του οποίου διετέλεσε υπουργός εξωτερικών και πρωθυπουργός. Το δεύτερο είναι οι θέσεις του κόμματος που ίδρυσε μετά ταύτα για τις σχέσεις της Τουρκίας με τον υπόλοιπο κόσμο.  Το τρίτο είναι τα όσα λέει για την ελληνική εξωτερική πολιτική και τις προοπτικές των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Από την εποχή που ο Ηρόδοτος ανακάλυψε την ιστοριογραφία η ανθρωπότητα εκπαιδεύεται μαθαίνοντας ότι η Ιστορία είναι το αντίθετο της Μυθολογίας. Και από την εποχή που ο Παπαρρηγόπουλος έγραψε την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» οι Έλληνες εκπαιδεύονται μαθαίνοντας ότι η Τουρκία είναι κάτι σαν τον κακό δαίμονα που ουδέποτε έπαψε να επιβουλεύεται την πατρίδα τους.

Τα δύο μεγάλα στοιχήματα της ΕΕ ήταν εξαρχής η υπέρβαση των εθνικών ανταγωνισμών στην Ευρώπη και η ολοκλήρωσή της Ένωσης με την πολιτική της ενοποίηση. Το πρώτο το έχασε σχεδόν, ενώ το δεύτερο δεν το έχει κερδίσει ακόμα. Σε αυτά ήρθε να προστεθεί η αποτυχία στη διαχείριση της πανδημίας, δημιουργώντας στον κόσμο την αίσθηση ότι πρόκειται για μια Ένωση των losers.

Με τη χθεσινή εικόνα του Ερντογάν να συνδιαλέγεται με τον Πρόεδρο Μακρόν υπό τα βλέμματα των Σουλτάνων, τα πορτραίτα των οποίων κοσμούν πια το προεδρικό γραφείο κάνοντας τα κόκαλα του Ατατούρκ να τρίζουν, δε νομίζω ότι θα μπορούσε να υπάρξει μεστότερη συμπύκνωση των τεκταινομένων στην περιοχή. Την περιοχή που ο Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ χαρακτηρίζει τόσο πολύπλοκη όσο δεν μπορούν να φανταστούν οι Ευρωπαίοι.

Δεν ξέρω αν ο χαρακτηρισμός του Γιούνκερ ως απόστρατου είναι ακριβής για έναν πρώην κορυφαίο αξιωματούχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξακολουθεί να παραμένει μάχιμος υπερασπιστής της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ξέρω όμως ότι οι αλήθειες που λέει είναι αποκαλυπτικές του βάθους των προβλημάτων που εμποδίζουν την ολοκλήρωση του χωρίς ιστορικό προηγούμενο ευρωπαϊκού εγχειρήματος εβδομήντα χρόνια μετά την έναρξή του. 

Έγραφα χθες για τη διπλωματική πλάνη της ευρωατλαντικής συμμαχίας, και ειδικότερα της Γερμανίας, που εμπεριέχει η επιχειρηματολογία σύμφωνα με την οποία η Τουρκία του Ερντογάν δεν θα πρέπει να "τιμωρηθεί" για την επιθετικότητα του νεο-οθωμανικού ηγεμονισμού της για να μην στραφεί εναντίον της Δύσης, όπως μέχρι στιγμής το κάνει συστηματικά αλλά μόνον ρητορικά η ηγεσία της γείτονος.

Ήμουνα νιος και γέρασα ακούγοντας θεωρίες περί προβληματικής εσωτερικής συνοχής της Τουρκίας. Μερικές μάλιστα υποστήριζαν ότι μεσοπρόθεσμα η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε αποσύνθεση εξ αιτίας της ανομοιογένειας των πληθυσμών της. Ακόμα και την εποχή που η γειτονική χώρα πραγματοποιούσε θεαματικά άλματα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, αναλυτές επέμεναν ότι αυτό δεν αρκούσε για να εξασφαλίσει την εθνική συνοχή της.

Το λάθος που έκαναν εξ αρχής όσοι εγχώριοι αλλά κυρίως διεθνείς αναλυτές διάβαζαν τον Ερντογάν διαχωρίζοντας τις κατά καιρούς τοποθετήσεις του σε εσωτερικής κατανάλωσης και σε αντικειμενικής διπλωματικής (δηλαδή διαπραγματευτικής) αξίας ήταν διπλό. Ήταν καταρχάς λάθος επιστημολογικό: Δεν διαχωρίζεις ερμηνευτικά μια τοποθέτηση που παράγει ιδεολογία. Και ιδεολογία παράγουν εξ ορισμού όλες οι μορφές χειραγώγησης της κοινής γνώμης.

Πολύ σοβαρός γνώστης των ευρωπαϊκών πραγμάτων σχολίαζε την επομένη του σχηματισμού της κυβέρνησης Ντράγκι στην Ιταλία ότι ζούμε μια από τις "μεσιανικές στιγμές" στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναπτερώνουν τις ελπίδες για το μέλλον της.

Μπορεί η απώθηση της ιστορικότητας των γεωπολιτικών αντιθέσεων να αποτέλεσε για την Ευρωπαϊκή Ένωση την αναγκαία συνθήκη για να μακροημερεύσει το χωρίς ιστορικό προηγούμενο εγχείρημά της, πλην όμως είναι η ίδια που μπορεί να λειτουργήσει ως η  βραδυφλεγής βόμβα που κάποια στιγμή ενδέχεται να το τινάξει στον αέρα.

Με την Ευρώπη να περιμένει την Αμερική και την Αμερική να περιμένει την επούλωση των πληγών του εσωτερικού προεκλογικού διχασμού της και την ωρίμανση των γεωστρατηγικών επιλογών της η ελληνική διπλωματία καλείται να διαχειριστεί τις σχέσεις με την Τουρκία σε μια περίοδο που όλα δείχνουν ότι οι τελευταίες θα ακροβατούν για πολύ ακόμα σε μια κατάσταση, αν όχι αυξανόμενης, σίγουρα πάντως μονιμότερης έντασης.

Μέχρι σήμερα η δημόσια συζήτηση για την τακτική του Ερντογάν περιστρέφεται γύρω από μια βασική απορία: Διαπραγματεύεται απειλώντας για να παζαρέψει τα ανταλλάγματα που θα ζητήσει για να συνθηκολογήσει με τη Δύση ή είναι αποφασισμένος να της γυρίσει την πλάτη συνεχίζοντας να διεκδικεί την επικυριαρχία του στην ευρύτερη περιοχή που κάποτε αποτελούσε μέρος της Οθωμανική Αυτοκρατορίας;

Όποιο κι αν είναι το βασικό δόγμα που επικαθορίζει τις στρατηγικές επιλογές της εξωτερικής πολιτικής μιας χώρας καλόν είναι να μην αφίσταται του βασικού ενστίκτου που διαμορφώνει το λεγόμενο κοινό αίσθημα. Είναι με βάση το τελευταίο άλλωστε που σχηματίζεται, αντιδρά και αξιολογεί τις σχέσεις της η κοινή της γνώμη.

Η εμπλοκή στα Ίμια το 1996 απωθήθηκε σαν ένα σύντομο επεισόδιο με αίσιο τέλος και χωρίς συνέχεια. Κάτι ανάλογο με το προηγούμενο του «βυθίσατε το Χόρα» το 1976 και της νέας εξόδου του ως Σισμίκ στο Αιγαίο το 1987. Το πρώτο, καλή ώρα όπως τώρα το Τσεσμέ, παραβίασε για πρώτη φορά την ελληνική υφαλοκρηπίδα. Το δεύτερο έφερε Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου, αλλά έληξε χωρίς να πέσει μια σφαίρα.

Όπως στα χρόνια της χολέρας έτσι και στον καιρό της πανδημίας είναι φυσικό όλα να περιστρέφονται περί αυτήν κι όλα να κρίνονται από αυτήν. Άλλωστε από όλες τις αντιθέσεις που γνώρισε η ανθρωπότητα, διαχειρίστηκε η πολιτική και παρήγαγαν την πρόοδο η μόνη που έμεινε αξεπέραστη ήταν αυτή που εξ αρχής χώριζε την ζωή από τον θάνατο.

Με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Ντράγκι η Ιταλία μοιάζει να βάζει ένα στοίχημα πολλαπλού ενδιαφέροντος. Και για την ίδια. Και ίσως πολύ περισσότερο για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία βρίσκεται σε μεταιχμιακή φάση. Έχει μπροστά της πολύ ακόμα δρόμο για να βγει από τη δοκιμασία της υγειονομικής κρίσης. Και ακόμα περισσότερο για να βγει από την πρωτοφανή οικονομική κρίση που η πανδημία προκάλεσε.

Αν και είναι πολύ νωρίς για να φανεί στο σύνολό της η μεγάλη εικόνα, τα μηνύματα που έρχονται το τελευταίο διάστημα από την απέναντι ακτή του Ατλαντικού γίνονται όλο και πιο σαφή. Μήνυμα πρώτο: Όσο διαρκή η πανδημία και απειλείται η οικονομία, η εσωτερική πολιτική θα αποτελεί και για τη νέα Διοίκηση Μπάιντεν απόλυτη προτεραιότητα.

Την ιδέα για μια Ενδιάμεση Συμφωνία για το Κυπριακό την πρωτοάκουσα από τα χείλη του Χρίστου Γιάγκου, ενός νέου διπλωμάτη του κυπριακού Υπουργείου Εξωτερικών που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζει και αυτός την τύχη του ως ελεύθερος επαγγελματίας στο χώρο των συμβουλευτικών υπηρεσιών. Την υποστηρίζει εδώ και 15 χρόνια. Από τότε, δηλαδή, που το Κυπριακό βρέθηκε σε κενό αέρος μετά το ελληνοκυπριακό «Όχι» στο Σχέδιο Ανάν.

Έχοντας λάβει το μήνυμα περί της ανάγκης «ευελιξίας» και «ετοιμότητας συμβιβασμών», που εξέπεμψε τις προάλλες ο Βρετανός ΥΠΕΞ επισκεπτόμενος την Κυπριακή Δημοκρατία, υποθέτω ότι όλοι πλέον προετοιμάζονται για την πενταμερή συνδιάσκεψη για το Κυπριακό προεξοφλώντας ότι ο διεθνής παράγοντας θα πιέσει για επίσπευση της επανάληψης των διακοινοτικών συνομιλιών στην βάση μιας συνομοσπονδιακής μορφής λύσης.