Γ. Σεφερτζής

Ανεξάρτητα από την αποτίμηση της δεκαεξαετούς παραμονής της Άν. Μέρκελ στο τιμόνι της μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης, η αποχώρησή της από την Καγκελαρία δημιουργεί ένα πολύ μεγάλο ερωτηματικό για το μέλλον όχι μόνον της Γερμανίας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τα σημερινά δεδομένα κανείς από τους επίδοξους διαδόχους της δεν φαίνεται να διαθέτει τα χαρίσματά της ούτε και να είναι έτοιμος να αναπληρώσει το κενό ηγεσίας που θα δημιουργηθεί με την πολιτική αποδρομή της.

Για την ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης δυο ήταν τα καθοριστικά ζητήματα: Το γερμανικό που υπήρξε η κληρονομιά των Ναπολεόντειων πολέμων και το ανατολικό που προέκυψε ενόψει του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επί δυο αιώνες και τα δυο βρισκόντουσαν στο επίκεντρο των εξελίξεων και έκριναν την έκβασή τους διαμορφώνοντας αναλόγως τον πολιτικό χάρτη της Γηραιάς Ηπείρου. 

Χωρίς ορατούς εξωτερικούς εχθρούς τρωγόμαστε με τα ρούχα μας περισσότερο από όσο τρωγόμαστε παρουσία τους. Και αν δεν τρωγόμαστε με τα ρούχα μας μας τρώει η ψυχοπαθολογία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ηττοπάθεια μπροστά στην υπερπροσπάθεια που χρειάζεται να κάνουμε για να βγάλουμε το κεφάλι έξω από το νερό της δεύτερης οικονομικής κρίσης που ήρθε πριν προλάβουμε να βγούμε από την προηγούμενη.

Κάτι τα επετειακά της Παλιγγενεσίας, κάτι η ένταση των ελληνοτουρκικών σχέσεων που αύξησε το ενδιαφέρον για την πορεία των εθνικών θεμάτων, κάτι η υπαρξιακή κρίση που έχει προκαλέσει παγκοσμίως η πανδημία, όλο και περισσότεροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης βγήκαν τις μέρες που μας πέρασαν προς άγρα μιας μεγάλης ιδέας ικανής να εμπνεύσει τα πλήθη.

Χρονιάρα ημέρα σήμερα είπα να της αφιερώσω μερικές σκέψεις. Kυρίως αυτές που μου έρχονται ενόψει της - σημαδιακής άραγε; - σύμπτωσης του εορτασμού των 200 ετών από την Εθνική Παλιγγενεσία με τη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στην κορυφή της ατζέντας του οποίου θα βρεθούν οι ευρωτουρκικές σχέσεις. Κανείς, βέβαια, δεν αναμένει να δει εκεί να υψώνονται τα λάβαρα της Επανάστασης του '21.

Από τα όρια ανοχής της Δύσης απέναντι σε αυτήν την νεοοθωμανική στρατηγική θα εξαρτηθούν πολλά για το μέλλον της σε ένα κόσμο που ή θα βυθίζεται στο χάος της πολυμέρειας και των αλληλοσυγκρουόμενων ηγεμονισμών ή θα υποχρεωθεί να βάλει αυστηρότερα κριτήρια διαχωρισμού εχθρών και φίλων. Η παρουσία Μπάιντεν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 25ης Μαρτίου είναι η μεγάλη είδηση των ημερών.

Η εβδομάδα ξεκίνησε με τα πράγματα στην Τουρκία να έχουν πάρει μια αναμενόμενη ίσως, αλλά απρόσμενα γρήγορη τροπή. Και μάλιστα σε μια στιγμή που όχι μόνον η ευρύτερη περιοχή, αλλά το όλο παγκόσμιο σύστημα έχει εισέλθει σε περιοχή έντονων αναταράξεων. Και πριν παρέλθει το Σαββατοκύριακο ήρθαν να προστεθούν τρεις ακόμη σημαδιακές αποφάσεις.

Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι ο Όσβαλντ Σπένγκλερ είχε άδικο. Καμιά διαβεβαίωση δεν μπορεί να δοθεί ότι η Δύση δεν βρίσκεται σε παρακμή, όπως το είχε διαπιστώσει ο μεγάλος Γερμανός στοχαστής εδώ και έναν αιώνα. Τίποτα δεν εγγυάται ότι θα διαψευστεί η πρόβλεψή του ότι ο δυτικός χριστιανικός πολιτισμός θα εκλείψει με την έλευση του 21ου αιώνα και την συμπλήρωση της χιλιετίας που, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, αναλογεί σε κάθε πολιτισμό για να ακμάσει, να μεσουρανήσει και να κλείσει τον ιστορικό του κύκλο.

Αν στις δεκαετίες που έρχονται αποδειχθεί ότι τα αυταρχικά καθεστώτα μπορεί να στερούν ελευθερίες, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να παράγουν και επιτεύγματα ζωτικής σημασίας για τους ανθρώπους, η σύγκρισή τους με τη δημοκρατία θα αρχίσει να θυμίζει τη σύγκριση της Γαλλικής με την μετα-βιομηχανική επανάσταση.   

Από αρχαιοτάτων, που λένε, χρόνων η δυτική - δηλαδή η ελληνορωμαϊκή - πολιτική φιλοσοφία αγωνίζεται να βρει την χρυσή τομή ανάμεσα στην αλήθεια και την αρχή της πλειοψηφίας. Η πρώτη είναι, καταρχήν τουλάχιστον, υπόθεση της επιστήμης. Η δεύτερη είναι ο θεμέλιος λίθος της δημοκρατικής πολιτείας. Για κακή, όμως, τύχη και των δυο το ζήτημα των προβληματικών μεταξύ τους σχέσεων παραμένει εσαεί ανεπίλυτο.

Θα αρχίσω με μια σύγκριση που ίσως φανεί παράδοξη: του προβλήματος που έχει ανακύψει με τους εμβολιασμούς κατά του covid-19 με το Ανατολικό Ζήτημα. Όχι αναγκαστικά προβλέποντας ότι η καταπολέμηση της πανδημίας θα πάρει μισό και πλέον αιώνα. Αλλά διακινδυνεύοντας έναν παραλληλισμό ανάμεσα στην κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη ενόψει του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί μετά την απόφαση των μεγαλυτέρων κρατών-μελών της ΕΕ να αναστείλουν τους εμβολιασμούς με το εμβόλιο της AstraZeneca.

Όσοι είχαν την τύχη να δουν την τουρκική τηλεοπτική σειρά «Σουλείμάν ο Μεγαλοπρεπής», θα θυμούνται ίσως τη σκηνή της άφιξης στο Τοπ-Καπί των φορτωμένων με ατελείωτα δώρα και εκλεκτά γαλλικά κρασιά απεσταλμένων του Φραγκίσκου του Α', βασιλιά της Γαλλίας, καθώς και το φαγοπότι που ακολούθησε τις συναντήσεις τους με τον Σουλτάνο επί των ημερών του οποίου η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφθασε στον κολοφώνα του μεγαλείου της.

Με μια δήλωση-έκπληξη ο Φ. Γκιουλέν μας θύμισε χθες ότι Ελλάδα και Τουρκία είναι δυο έθνη που «για μια περίοδο θεωρούνταν αδέλφια. Κάποιοι, ακολουθώντας λάθος τακτικές και στρατηγικές, μας χώρισαν από φίλους και συνοδοιπόρους. Ίσως μια μέρα αυτοί οι άνθρωποι να συγκεντρωθούν πάλι όλοι μαζί». Είναι δήλωση ενδεικτική μιας πολύ διαφορετικής του Ερντογάν σχέσης με την Ιστορία.

Πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρεις φορές, στην Ευρώπη άρχισε να ανατέλλει ήδη η μεταμερκελική εποχή. Και κατά σύμπτωση μαζί και η μετα-πανδημική. Παράδοξη εποχή και απρόβλεπτη. Αν μάλιστα συνυπολογιστεί ότι όλα αυτά συμπίπτουν με τις εν εξελίξει ευρισκόμενες τεκτονικές γαιωπολιτικές, γαιωοικονομικές και γαιωστρατηγικές ανακατατάξεις, το συμπέρασμα που βγαίνει είναι πράγματι ότι τίποτα μετά την πανδημία δεν θα είναι όπως πριν.

Η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στον εαυτό τους εξαρτάται από την άρνησή τους να συνεχίσουν να διαβάζουν την Ιστορία ως μύθο, ίσως να πρέπει να περιμένουμε την συμπλήρωση και των διακοσίων ετών και από τον θάνατο του Σολωμού για να εισακουσθεί η συμβουλή του να θεωρούμε εθνικό ό,τι είναι αληθινό. Μέχρι τότε η εθνική αυτοπεποίθηση θα είναι το μεγάλο ζητούμενο και η βασικότερη προϋπόθεση επιτυχίας της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.  

Από τη συνέντευξη του Αχμέτ Νταβούτογλου ξεχωρίζω τρία σημεία. Το πρώτο είναι οι εξηγήσεις που δίνει για το διαζύγιό του από τον Ερντογάν, στην κυβέρνηση του οποίου διετέλεσε υπουργός εξωτερικών και πρωθυπουργός. Το δεύτερο είναι οι θέσεις του κόμματος που ίδρυσε μετά ταύτα για τις σχέσεις της Τουρκίας με τον υπόλοιπο κόσμο.  Το τρίτο είναι τα όσα λέει για την ελληνική εξωτερική πολιτική και τις προοπτικές των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Από την εποχή που ο Ηρόδοτος ανακάλυψε την ιστοριογραφία η ανθρωπότητα εκπαιδεύεται μαθαίνοντας ότι η Ιστορία είναι το αντίθετο της Μυθολογίας. Και από την εποχή που ο Παπαρρηγόπουλος έγραψε την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» οι Έλληνες εκπαιδεύονται μαθαίνοντας ότι η Τουρκία είναι κάτι σαν τον κακό δαίμονα που ουδέποτε έπαψε να επιβουλεύεται την πατρίδα τους.

Τα δύο μεγάλα στοιχήματα της ΕΕ ήταν εξαρχής η υπέρβαση των εθνικών ανταγωνισμών στην Ευρώπη και η ολοκλήρωσή της Ένωσης με την πολιτική της ενοποίηση. Το πρώτο το έχασε σχεδόν, ενώ το δεύτερο δεν το έχει κερδίσει ακόμα. Σε αυτά ήρθε να προστεθεί η αποτυχία στη διαχείριση της πανδημίας, δημιουργώντας στον κόσμο την αίσθηση ότι πρόκειται για μια Ένωση των losers.

Με τη χθεσινή εικόνα του Ερντογάν να συνδιαλέγεται με τον Πρόεδρο Μακρόν υπό τα βλέμματα των Σουλτάνων, τα πορτραίτα των οποίων κοσμούν πια το προεδρικό γραφείο κάνοντας τα κόκαλα του Ατατούρκ να τρίζουν, δε νομίζω ότι θα μπορούσε να υπάρξει μεστότερη συμπύκνωση των τεκταινομένων στην περιοχή. Την περιοχή που ο Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ χαρακτηρίζει τόσο πολύπλοκη όσο δεν μπορούν να φανταστούν οι Ευρωπαίοι.

Δεν ξέρω αν ο χαρακτηρισμός του Γιούνκερ ως απόστρατου είναι ακριβής για έναν πρώην κορυφαίο αξιωματούχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξακολουθεί να παραμένει μάχιμος υπερασπιστής της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ξέρω όμως ότι οι αλήθειες που λέει είναι αποκαλυπτικές του βάθους των προβλημάτων που εμποδίζουν την ολοκλήρωση του χωρίς ιστορικό προηγούμενο ευρωπαϊκού εγχειρήματος εβδομήντα χρόνια μετά την έναρξή του.