Του Βάιου Τριανταφύλλου*
Η φασίζουσα ρητορική του Τραμπ δικαίως δημιουργεί διάχυτη ανησυχία, κυρίως στις τάξεις του φιλελεύθερου μετώπου στην Ελλάδα, την ευρύτερη Ευρώπη, αλλά και την Αμερική για το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών. Μετά το πρώτο σοκ, η φιλελεύθερη διανόηση και το πολιτικό σύστημα απέδωσαν το φαινόμενο στην επικράτηση του λαϊκισμού, ο οποίος, σύμφωνα με την ερμηνεία τους, ως προϊόν της αμάθειας των απαίδευτων μαζών, συνιστά τη μέγιστη απειλή για την αστική δημοκρατία και την παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Το 46,6% της λαϊκής ψήφου που συγκέντρωσε ο Τραμπ, όμως, ακολουθεί την αντίστοιχη αντισυστημική ψήφο στην Ευρώπη, γεγονός που δείχνει ότι η απαξίωση των αξιών της αστικής δημοκρατίας δεν αντιμετωπίζεται με γενικεύσεις που αποπροσανατολίζουν από την ουσία του προβλήματος.
Για να κατανοήσει κανείς τα αίτια αυτής της φαινομενικά ανορθόδοξης στροφής της λαϊκής ψήφου, πρέπει να εμβαθύνει περισσότερο στις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές δομές, αλλά και στις καταστάσεις εκείνες που ωθούν τους πολίτες στην απόρριψη της αστικής δημοκρατίας και της φιλελεύθερης οικονομίας. Εάν κανείς επικεντρωθεί στην περίπτωση της Αμερικής, θα συνειδητοποιήσει μια τάση συρρίκνωσης της μεσαίας τάξης. Σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο PEW, το οποίο εξέτασε συνολικά 229 μητροπολιτικά κέντρα των Ηνωμένων Πολιτειών, από το 2000 έως το 2014 παρατηρήθηκε αύξηση στο ποσοστό των χαμηλόμισθων νοικοκυριών σε 160 από αυτά και στο ποσοστό των υψηλόμισθων σε 172, ενώ το ποσοστό των νοικοκυριών μεσαίας τάξης μειώθηκε σε 203.
Επιπρόσθετα, πάνω από 110.000 δουλειές χάθηκαν στους τομείς της εξόρυξης πετρελαίου, γαιάνθρακα και φυσικού αερίου από τις αρχές του 2015. Η μείωση αυτή, παρότι μικρή βραχυπρόθεσμα, προκαλεί ιδιαίτερη ανασφάλεια στους εργαζομένους λόγω και του στόχου που έθεσε ο Ομπάμα για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε ποσοστό 25% μέχρι το 2030. Έτσι λοιπόν, η εργατική τάξη της Αμερικής παρατηρεί έντρομη το ναυάγιο του Αμερικάνικου Ονείρου, ενώ η καθημερινή της οικονομική κατάσταση δυσχεραίνει μέρα με τη μέρα.
Είναι φανερό λοιπόν, με βάση αυτά τα πραγματικά στοιχεία, πως η απόρριψη των δομών της αστικής δημοκρατίας από ένα τεράστιο μέρος του αμερικανικού λαού έχει ξεκάθαρα ταξικά αίτια. Ο «λαϊκισμός» αποτελεί απλώς την αγοραία μέθοδο έκφρασης αυτού του υπαρκτού προβλήματος, η οποία καθίσταται ευκολότερη στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η πολιτική ελίτ και οι αστοί οικονομολόγοι αγνοούν την πηγή του προβλήματος, εστιάζοντας μόνο στις εκφάνσεις του. Αυτό είναι ξεκάθαρο από το γεγονός ότι ένα πιθανό σενάριο εκλογής Κλίντον, από τη φιλελεύθερη σκοπιά, θα ερμηνευόταν ως ασφαλής επιλογή για την αστική δημοκρατία. Στην πραγματικότητα όμως η υπαρκτή δυσαρέσκεια τεράστιας μερίδας της κοινωνίας θα καταπιεζόταν και τελικά θα γινόταν ακόμη πιο επιρρεπής σε φασίζουσες ιδεολογίες οι οποίες προσφέρουν την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της αυτοπροστασίας. Έτσι, μια φιλελεύθερη επιφανειακή αντιμετώπιση, η οποία εσκεμμένα αγνοεί κάθε ταξική πηγή του προβλήματος όχι μόνο αδυνατεί να αποτρέψει τον εκφασισμό της αμερικανικής κοινωνίας, αλλά με λανθασμένες προσεγγίσεις τον υποδαυλίζει.
Το πρώτο βήμα για την επίλυση του προβλήματος είναι να κατανοήσουμε πως τα ταξικά αίτια αυτών των λαϊκών αποφάσεων αποτελούν δομικές παθογένειες της φιλελεύθερης οικονομίας των δυτικών κοινωνιών. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί εκείνη η φημισμένη κατάθεση του πρώην προέδρου της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Alan Greenspan στο Κογκρέσο στην οποία είχε τονίσει πως η εργασιακή ανασφάλεια αποτελεί βασικό παράγοντα της επιτυχίας της αμερικανικής οικονομίας. Έτσι λοιπόν, η φιλελεύθερη οικονομία, η οποία αποτελεί τη βάση της δυτικής, αστικής δημοκρατίας, δημιουργεί εκείνα τα ταξικά προβλήματα που ωθούν τα λαϊκά στρώματα στην απόγνωση και παρόλα αυτά εκπλήσσεται με τα αποτελέσματα των πολιτικών της.
Είναι ολοφάνερο πλέον πως ο μοναδικός δρόμος για την καταπολέμηση οπορτουνιστικών φαινομένων τύπου Τραμπ και για τη μακροχρόνια ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών είναι η δημιουργία σοσιαλιστικών οικονομικών δομών οργάνωσης. Θα πρέπει να αναζητηθούν δομές οι οποίες να εγγυώνται μηδενική εργασιακή ανασφάλεια και οικονομική ευημερία για όλους, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει μείωση της παραγωγικότητας και εξάλειψη μεγάλου μέρους της πολυτέλειας η οποία προσδίδει στον δυτικό πολιτισμό την αίγλη του, μια αίγλη η οποία έχει χτιστεί πάνω στη δυστυχία της πλειοψηφίας των λαών. Τέτοιες δομές έχουν τη δυνατότητα να καθοδηγήσουν τα συναισθήματα φόβου και ανασφάλειας μακριά από διεξόδους που στηρίζονται στη μισαλλοδοξία και να θεμελιώσουν μια δικαιότερη κοινωνία, χωρίς πρεκαριάτο και αστική τάξη. Όσο δύσκολο και αν ακούγεται αυτό και από όσες αποτυχημένες δοκιμασίες και αν πέρασε η προσπάθεια αυτή στο πρόσφατο παρελθόν, η αντικειμενική ανάγκη για μια δίκαιη κοινωνία παραμένει επίκαιρη και αναζητά τον δρόμο για την ιστορική της δικαίωση.
* Ο κ. Βάιος Τριανταφύλλου είναι απόφοιτος της σχολής μηχανολόγων μηχανικών του Χάρβαρντ και συνεχίζει τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια σε θέματα ενέργειας και περιβάλλοντος.
