Εκλογές και ψηφιακή τεχνολογία

Εκλογές και ψηφιακή τεχνολογία

Της Ελεάνας Χουτέα*

Οι εκλογικές περίοδοι αποτελούν σημαντική στιγμή για τους πολίτες καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να επιλέξουν τις κυβερνήσεις και τις πολιτικές, οι οποίες θα τους επηρεάσουν. Οι περίοδοι αυτοί είναι κριτικής σημασίας μιας και οι πολίτες από την πλευρά τους παρουσιάζουν τις ανησυχίες και τις επιθυμίες τους για βελτίωση της ζωής τους, οι δε υποψήφιοι προτείνουν τις πολιτικές εκείνες, οι οποίες θεωρούν πως θα πραγματοποιήσουν τις απαιτήσεις κι επιθυμίες των ψηφοφόρων τους. Το ερώτημα όμως που εγείρεται τα τελευταία χρόνια, σχεδόν κάθε φορά πριν και μετά την εκάστοτε εκλογική αναμέτρηση, είναι το εξής: αν και σε τι βαθμό η δημοκρατία μας βρίσκεται υπό ψηφιακή επίθεση και με ποιους τρόπους.

Οι δημοκρατίες δεν χρήζουν μόνο ατομικής συμμετοχής και συλλογικής συζήτησης, αλλά πάνω από όλα συλλογικής δράσης για παράδειγμα, τα δημοκρατικά κράτη προβλέπουν να έχουν επιτροπές κι υπηρεσίες που εποπτεύουν τις εκλογικές διαδικασίες και ψηφοφορίες, ενώ οι κρατικοί θεσμοί διασφαλίζουν τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα που είναι απαραίτητα στην πολιτική συμμετοχή, όπως είναι η ελευθερία της έκφρασης και του συνεταιρίζεσθαι.

Οι αλλαγές στον τρόπο που επικοινωνούμε έχουν αλλάξει και τη διεθνή πολιτική. Κατά τις περιόδους της έντονης κοινωνικής επικοινωνίας πριν τις εκλογές, πολίτες, υποψήφιοι αλλά και κοινωνικές ομάδες προωθούν τις απόψεις τους σε ένα πλήθος διαφορετικών fora και πλατφορμών. Τα social media αποτελούν πλέον έναν κυρίαρχο χώρο για την ενεργό πολιτική δράση και αρκετά μεγάλο ποσοστό ανθρώπων επιλέγει να πληροφορηθεί για ζητήματα που άπτονται πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος από τα μέσα μαζικής δικτύωσης.

Προσπαθώντας, λοιπόν, να εναρμονιστούν με τις απαιτήσεις της εποχής πολιτικά κόμματα και λοιποί πολιτικοί δρώντες ενσωματώνουν την ψηφιακή τεχνολογία στις καμπάνιες μέσα από την ανάλυση δεδομένων και τη «στοχοποίηση» (targeting), ώστε να κάνουν τις καμπάνιες περισσότερο προσωποποιημένες. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως ο εκάστοτε ψηφοφόρος μπορεί να αλλάξει τη γνώμη του μέσω της κοινωνικής πίεσης υποκινούμενης στο Facebook (βλ. περίπτωση Cambridge Analytica).

Θα έλεγε κανείς πως πέρα από τις θετικές επιπτώσεις που επιφέρει η ψηφιακή τεχνολογία στο πολιτικό γίγνεσθαι, υπάρχουν πτυχές που η ψηφιακή τεχνολογία είναι επιβλαβής και προβληματική για τη δημοκρατία, ειδικότερα όταν ασκούνται από δρώντες – κρατικούς ή μη- που στοχεύουν στην υποβάθμιση της αξίας της δημοκρατίας με ποικίλους τρόπους, όπως είναι η παραβίαση των βάσεων δεδομένων εκλογικών αρχών και κομμάτων.

Μέσα από έρευνες υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν πως τέσσερις είναι οι επικρατέστερες τεχνικές ψηφιακής παρέμβασης σε εκλογές, τις οποίες χρησιμοποιούν ξένοι δρώντες.

1. Κυβερνοεπιθέσεις σε συστήματα και βάσεις δεδομένων

Η κλοπή και δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων πολιτικών προσώπων δυστυχώς πλέον δεν εκπλήσσει κανένα. Υπάρχει πληθώρα παραδειγμάτων παρέμβασης δρώντων σε εκλογές κράτους. Αν ήθελε κάποιος να το εξετάσει χρονολογικά θα ξεκινούσε από το 2014 και τις εκλογές της Ουκρανίας και θα έφτανε στο 2017 ενθυμούμενος τις διαρροές για τον Μακρόν με το ομώνυμο hashtag #MacronLeaks .

Μια από τις επιφανέστερες απειλές για την εκλογική αξιοπιστία αποτελεί η πιθανότητα διαρροής δεδομένων σχετικές με εκλογικές λίστες κι αποτελέσματα.

Η επίμονη απειλή των επιθέσεων σε προσωπικά δεδομένα μπορεί να αποθαρρύνει ανθρώπους να είναι υποψήφιοι ή να προαχθούν σε συγκεκριμένες θέσεις. Η έκθεση των προσωπικών δεδομένων κι επικοινωνιών θέτει σε κίνδυνο τόσο τα ιδιωτικά δικαιώματα όσο και την ελευθερία της επικοινωνίας.

2. Ψηφιακή παραπληροφόρηση (fake news και προπαγάνδα)

Οι δρώντες χρησιμοποιούν διάφορες πληροφορίες με σκοπό να επηρεάσουν την εκλογική καμπάνια του εκάστοτε πολιτικού αντιπάλου κι αυτό το σημείο είναι που απασχολεί ιδιαίτερα τους πολιτικούς επιστήμονες. Ενώ η προσοχή, δηλαδή, ήταν στραμμένη στη μερίδα των πολιτών που δεν ήταν πληροφορημένη, πλέον εξετάζονται τα αποτελέσματα των κακώς πληροφορούμενων πολιτών.

Διατυπώνεται έντονα η ανησυχία πως η απειλή που θέτει η ψηφιακή τεχνολογία στη δημοκρατία έχει αυξηθεί δραματικά από τη ραγδαία αύξηση των ψευδών ειδήσεων (fake news) και της ταχύτατης διάδοσής τους.

3. Χειραγώγηση των προτιμήσεων και στρατηγικές/ πρακτικές στόχευσης (big data και micro – targeting).
Αν και οι στρατηγικές στόχευσης (targeting) στο marketing δεν είναι άγνωστες, ωστόσο πλέον έχει αυξηθεί αισθητά ο ρυθμός διάδοσης μηνυμάτων σε συγκεκριμένες ομάδες και οι ψηφιακές τεχνολογίες βοηθούν σε αυτό με το να συγκεντρώνουν τεράστια δεδομένα πληροφοριών σχετικά με αυτές.

Αν και η αποστολή μηνυμάτων μπορεί να ενημερώνει τους ανθρώπους με πληροφορίες ιδιαίτερα χρήσιμες για εκείνους, ο τρόπος που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια εγείρει ανησυχίες καθώς δείχνει να έχει πάρει περισσότερο μορφή χειραγώγησης παρά ενημέρωσης.

4. Διαδικτυακό trolling

Αυτή η τεχνική ίσως φανεί παράταιρη αλλά είναι ιδιαίτερα αποδοτική και κυρίως γνωστή. Σχεδόν άπαντες οι χρήστες των social media γνωρίζουν μία πτυχή του troll, που έχει κατακλίσει σαν όρος το διαδίκτυο κι ουσιαστικά περιγράφει την πρόθεση για αντιδράσεις σχετικά με ένα συμβάν ή ακόμα και κάποιο πρόσωπο.

Διαδικτυακά, λοιπόν, τα trolls μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους εκάστοτε δρώντες ως σκληρή κριτική ή ακόμα και φάρσα και να θεωρηθούν ως μορφή προπαγάνδας, αφού προσπαθούν να διαταράξουν τη σωστή διαδικτυακή συζήτηση και να αποτρέψουν τους πολίτες να συμμετέχουν σε συζητήσεις που άπτονται συγκεκριμένων πολιτικών ή κοινωνικών θεμάτων, ιδιαίτερα κατά τις εκλογικές περιόδους.

Διαφαίνεται, επομένως, πως, αν και η αρχική σχεδίαση των πλατφορμών των κοινωνικών δικτύων χρησιμοποιήθηκε για να ενθαρρύνει την ταχεία διάδοση των ιδεών και των πληροφοριών στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο διάδοσης λάθος πληροφοριών κι ειδήσεων, καταλήγοντας στην αμφισβήτηση της εγκυρότητας όλων των μέσων που διαδίδουν πληροφορίες κι ιδέες.

Συμπερασματικά, δυστυχώς καταλήγουμε στο ότι η έλλειψη ελέγχου της ακρίβειας και ορθότητας των ειδήσεων και πληροφοριών που διακινούνται στο διαδίκτυο, όπως και η έλλειψη διεθνών κανόνων σχετικά με την παρείσφρηση του διαδικτύου στις εκλογικές διαδικασίες καθιστά τους πολίτες ιδιαίτερα ευάλωτους στην παραπληροφόρηση, την προπαγάνδα και τη χειραγώγηση.

Πρέπει να δοθεί έμφαση όχι τόσο στο αν οι δρώντες είναι εγχώριοι ή όχι αλλά στην ουσία του προβλήματος, το οποίο δεν είναι άλλο από την υπονόμευση της δημοκρατίας. Τα αποτελέσματα των παραπάνω τεχνικών καθιστούν τα δημοκρατικά κράτη ολοένα και πιο ευάλωτα σε μελλοντικές παρεμβάσεις, οι οποίες εν τέλει θα απειλήσουν όχι μόνο την ίδια τη δημοκρατία όπως προαναφέρθηκε αλλά τα ίδια τα συμφέροντα των πολιτών και θα επιφέρουν κοινωνικές διαμάχες κι αναταραχές.

*Η κ. Ελεάνα Χουτέα είναι ΜΑ Global Risks and Analytics