Η Ευρώπη είχε την Κυριακή που πέρασε δύο αντιθετικά αποτελέσματα εκλογικών διαδικασιών: ένα θετικό και ένα εξόχως αρνητικό και ίσως καταστροφικό. Το θετικό είναι βεβαίως το εκλογικό αποτέλεσμα για την ανάδειξη του νέου προέδρου στην Αυστρία, όπου ηττήθηκε ο εθνολαϊκιστής ακροδεξιός Norbent Hoffer. Ο ανεξάρτητος κεντροαριστερός Alexander Van der Bellen κέρδισε την εκλογή με 53,3%, ποσοστό αισθητά ανώτερο απ' αυτό του περασμένου Μαΐου αν και το ποσοστό του ακροδεξιού υποψηφίου δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο ( 47% περίπου).
Ωστόσο η εκλογή αυτή προκάλεσε ανακούφιση στην Ευρώπη, καθώς μεταξύ άλλων δείχνει ότι ο εθνολαϊκισμός, ευρωσκεπτικισμός μπορεί να ηττηθεί ή εν πάση περιπτώσει ότι έφθασε στα όριά του και ίσως, ίσως αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Απομένει να επιβεβαιωθεί στις κρίσιμες εκλογές που έρχονται σε Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία. Πάντως, το «σύνδρομο Τραμπ» μπορεί τελικά να λειτουργήσει ευεργετικά για την Ευρώπη, με την έννοια ότι μάλλον θα αποθαρρύνει (παρά ενθαρρύνει όπως πίστευαν ορισμένοι) την ψήφιση εθνολαϊκιστικών, ακροδεξιών κομμάτων.
Το ιδιαίτερα αρνητικό αποτέλεσμα είναι βεβαίως η έκβαση του Ιταλικού δημοψηφίσματος για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις (περιορισμός εξουσιών γερουσίας, τοπικής αυτοδιοίκησης, κ.λπ.). Η απόρριψη των μεταρρυθμίσεων ήταν λίγο πολύ αναμενόμενη. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το μέγεθος, η έκταση της απόρριψης: με διαφορά είκοσι (20) περίπου ποσοστιαίων μονάδων (60% κατά, 40% υπέρ). Η απόρριψη οδηγεί στην παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας Μ. Ρέντσι, την Ιταλία σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και την Ευρώπη (ΕΕ) σε πλήρη αβεβαιότητα.
Η παραίτηση Ρέντσι θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε εκλογές που μπορεί να καταλήξουν στην άνοδο του λαϊκίστικου κινήματος των «Πέντε Αστέρων» του κωμικού Πέπε Γκρίλλο στην εξουσία. Ο τελευταίος εμφανίζεται αποφασισμένος να οργανώσει δημοψήφισμα για την παραμονή ή μη της Ιταλίας στην ευρωζώνη, το οποίο το πιθανότερο είναι να έχει ως κατάληξη την αποχώρηση της χώρας σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα. Η αποχώρηση όμως της Ιταλίας θα σημάνει και το τέλος της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) και του ευρώ. Η Ευρωζώνη μπορεί να αντέξει την αποχώρηση ή αποβολή μιας μικρότερης χώρας μέλους αλλά δεν μπορεί να αντέξει την έξοδο της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της, της Ιταλίας.
Αλλά τα πράγματα μπορούν να καταστούν ακόμη πιο ζοφερά για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, εάν βεβαίως το παράδειγμα της Ιταλίας ακολουθήσει στις επικείμενες εκλογές και η Γαλλία. Αν και ο υποψήφιος της συντηρητικής παράταξης Φρ. Φιγιόν εμφανίζεται ως επικρατέστερος να κερδίσει την προεδρία, ωστόσο η εκλογή της Μ. Λεπέν του Εθνικού Μετώπου στην προεδρία δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ως εντελώς αδιανόητη μετά την εκλογή του Ντ. Τραμπ στις ΗΠΑ και το Brexit. Εκλογή Λεπέν όμως θα σημάνει πιθανότατα και την αποχώρησης της Γαλλίας από τη ΕΕ συνολικά. Η τελευταία έχει αναγγείλει ως μέρος του προγράμματός της τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος πάνω στην παραμονή ή μη της Γαλλίας στην Ένωση (Frexit). Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί εμφατικά ότι, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να επιβιώσει από την έξοδο της Βρετανίας (Brexit), σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αντέξει την έξοδο της Γαλλίας. Χωρίς τη Γαλλία δεν υπάρχει Ευρωπαϊκή Ένωση. Και βεβαίως δυσάρεστες εκλογικές εξελίξεις για την ΕΕ μπορεί να έχουμε και στην Ολλανδία (εκλογές Μάρτιο 2017).
Επομένως το σενάριο της κατάρρευσης της ΕΕ, το οποίο εθεωρείτο εντελώς αδιανόητο μέχρι πριν λίγους μήνες, δεν μπορεί πλέον να αποκλεισθεί κατηγορηματικά όσο κι αν το απεύχεται κάποιος. Η χρονική περίοδος μέχρι τον ερχόμενο Μάιο, μέχρι δηλαδή το ξεκαθάρισμα μέσω των εκλογών του πολιτικού τοπίου στη Γαλλία, είναι κρίσιμη. Ως εκ τούτου το εναγώνιο ερώτημα «κι αν καταρρεύσει η Ευρώπη, η Ένωση, τι ακολουθεί;» τίθεται ολοένα και από περισσότερους. Από ορισμένους προκειμένου να επισημανθούν οι (ολέθριες) συνέπειες που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά, ενώ απ' ορισμένους άλλους (εθνολαϊκιστές, ευρωαπορριπτικούς) με ενθαρρυντική διάθεση καθώς βλέπουν τις συνέπειες της κατάρρευσης ως ευεργετική εξέλιξη που θα επαναφέρει κυρίαρχα το εθνικό κράτος στο προσκήνιο.
Πράγματι, η κατάρρευση δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην επιστροφή στην απόλυτη κυριαρχία του εθνικού κράτους. Θα οδηγήσει δηλαδή την Ευρώπη στο παρελθόν της. Αλλά η ιστορία της Ευρώπης δίνει τις πλέον πειστικές απαντήσεις για τις συνέπειες από την κυριαρχία των εθνικών κρατών. Δείχνει πού οδηγούν οι εθνικοί ανταγωνισμοί. Δείχνει ότι απλά και μόνο η διακυβερνητική συνεργασία εθνικών κρατών στην Ευρώπη χωρίς ένα υπερεθνικό πλαίσιο δεν διασφαλίζει τη σταθερότητα και ειρήνη στην ήπειρο. Η κατάληξη είναι πολεμικές συγκρούσεις σε μικρή ή μεγαλύτερη έκταση. Επομένως επιστροφή στο εθνικό κράτος σημαίνει επιστροφή στους «δαίμονες του Ευρωπαϊκού παρελθόντος»: Εθνικοί ανταγωνισμοί πρωτίστως μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, συγκρούσεις, διολίσθηση σε ολοκληρωτικές μορφές πολιτικής διακυβέρνησης, οικονομικός προστατευτισμός, ξενοφοβία, ρατσισμός, καταπάτηση ατομικών, μειονοτικών δικαιωμάτων, κ.λπ., κ.λπ. Είναι ανατριχιαστικό να σκέπτεται κάποιος ότι αυτό το εφιαλτικό σενάριο, το τόσο αδιανόητο μέχρι πρόσφατα για τη σύγχρονη Ευρώπη, προβάλλει στον ορίζοντα ως μια ενδεχόμενη εξέλιξη των προσεχών μηνών.
Βεβαίως δεν χρειάζεται να αναφερθεί κάποιος στις συνέπειες ειδικώς για την Ελλάδα από την κατάρρευση, την απώλεια δηλαδή του αγκυροβόλιου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλα τα τοξικά σενάρια ανοιχτά και για την εσωτερική συγκρότηση και την ακεραιότητα και εξωτερική θέση της χώρας.
Ωστόσο αυτά τα σενάρια μπορούν τελικά να ακυρωθούν εάν το εκλογικό σώμα αντιδράσει στηρίζοντας φιλο-ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως διαφαίνεται ότι διαμορφώνεται μια σχετική τάση τελευταία προς την κατεύθυνση αυτή (εκλογές Αυστρίας, κα.).
Άλλες ενθαρρυντικές ενδείξεις είναι: πρώτον, η αυξανόμενη δημοφιλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που καταγράφουν σοβαρές δημοσκοπήσεις μετά την απόφαση για το Brexit και το «σύνδρομο Τραμπ». Πρόκειται για ιδιαίτερα σοβαρή εξέλιξη που μπορεί να ανακόψει τη δυναμική του ευρωσκεπτικισμού, εθνολαϊκισμού. Το ερώτημα είναι εάν θα έχει διάρκεια.
Δεύτερον, το γεγονός ότι μερικά εκατομμύρια Γάλλων πολιτών πήγαν στις προκριματικές εκλογές για να αναδείξουν τον υποψήφιο της συντηρητικής παράταξης για την προεδρία της χώρας, τον Φρ. Φιγιόν που (αν και νεοφιλελεύθερος) μπορεί, όπως αναφέραμε, να ανακόψει την υποτιθέμενη επέλαση της Μ. Λεπέν και του Εθνικού Μετώπου στην εξουσία (οι Σοσιαλιστές δυστυχώς έχουν τεθεί ουσιαστικά εκτός παιγνιδιού).
Και τρίτον, η απόφαση τη Α. Μέρκελ να διεκδικήσει για τέταρτη φορά την καγκελαρία στις εκλογές του ερχόμενου φθινοπώρου, στη βάση μιας πολιτικής πλατφόρμας φιλελεύθερων, δημοκρατικών ιδεών και προσήλωσης στο στόχο της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Τέλος να σημειωθεί ότι σε επαναληπτικές εκλογές που έγιναν την περασμένη εβδομάδα στο Η.Β. η υποψήφια του Φιλελεύθερου κόμματος και ένθερμη υποστηρίκτρια της παραμονής της χώρας στην ΕΕ κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία αποσπώντας την έδρα από τους Συντηρητικούς.
Όλα αυτά μπορεί να σημαίνουν ότι υπάρχουν κάποιες δυνατότητες για την Ευρώπη να αποφύγει τελικά το χειρότερο σενάριο, την κατάρρευση…
* Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
