Του Στέλιου Φενέκου*
Α. Λόγοι αύξησης των φυσικών καταστροφών
Τα τελευταία χρόνια λόγω της αύξησης του πληθυσμού της γης, της κινητικότητας των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, της μεγάλης αστικοποίησης και των μεγάλων συγκεντρώσεων που παρατηρούνται, του όγκου των εκδηλώσεων, του μεγέθους των κτιρίων, των πλοίων και πολλών εγκαταστάσεων, του πλήθους ανθρώπων που κατοικούν ή εργάζονται σε αυτά, της πολυπλοκότητας μεταφορικών μέσων και δικτύων, καθώς και του αριθμού ανθρώπων που διακινούνται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, όλο και περισσότερες δυσκολίες παρουσιάζονται στην αντιμετώπιση φυσικών και μη φυσικών καταστροφών στον πλανήτη.
Κατά μέσο όρο 65.000 πυρκαγιές συμβαίνουν στην Ευρώπη κάθε χρόνο, οι οποίες έχουν κάψει περίπου τα μισά εκτάρια ακαλλιέργητων/δασικών περιοχών, (το 85% στην Ευρωπαϊκή Μεσόγειο).
Οι αναλύσεις δείχνουν ότι το 95% από αυτές έχουν προκληθεί από ανθρώπινους παράγοντες. Ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές ενδείξεις για δριμεία αλλαγή των φυσικών φαινομένων, η οποία σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλεται στην ανθρώπινη παρέμβαση.
Τα δάση και το φυσικό περιβάλλον αποτελούν όχι μόνο ελληνικό αγαθό αλλά και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίσης. Οι χώρες που πλήττονται από ανάλογες καταστροφές και αδυνατούν να τις διαχειριστούν και να αμβλύνουν τις επιπτώσεις, εκτός των ανθρώπινων απωλειών υφίστανται μεγάλες υλικές και οικονομικές απώλειες, καθώς και την απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις κυβερνήσεις τους.
Η Ελλάδα πάντα παρουσίαζε και παρουσιάζει σημαντική δυσχέρεια στην διαχείριση ακόμη και μικρού βαθμού φυσικών καταστροφών, πόσο μάλλον στην διαχείριση καταστροφών μεγαλύτερης κλίμακας (μεγάλες πυρκαγιές, καταστροφικοί και φονικοί σεισμοί κλπ.).
Οι λόγοι αυτής της δυσχέρειας διαχείρισης οφείλεται με εξαντλητική επαναληψιμότητα στα παρακάτω:
• Στην κακή οργάνωση, στην πολυπλοκότητα, στην κακή λειτουργικότητα και την ελλιπή διοικητική ανταπόκριση του κρατικού μηχανισμού αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, με μεγάλες επιπτώσεις στην επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα.
• Στην κακή διαδικασία λήψης απόφασης, λόγω πολυδιάσπασης του μηχανισμού αποφάσεων επί των δράσεων και αοριστίας στην διοικητική ιεραρχία αρμοδιοτήτων και υπευθυνοτήτων.
• Στην μειωμένη διαθεσιμότητα μέσων επιτήρησης, έγκαιρης προειδοποίησης και άμεσης αντιμετώπισης και καταστολής (όχι πόσα μέσα έχουμε, αλλά πόσα είναι πραγματικά σε πλήρη επιχειρησιακή κατάσταση διαθέσιμα για κάθε πυρκαγιά).
• Στις ανθρώπινες παρεμβάσεις σε συγκεκριμένες περιοχές (π.χ. δόμησης, αποψίλωσης δένδρων, αλλοίωσης ιδιαίτερων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών ως προς την φυσική απορροή υδάτων, κλπ) αυθαίρετες και μη, λόγω των οποίων αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος από τις φυσικές καταστροφές και δυσχεραίνεται η αντιμετώπισή τους.
• Στην αδυναμία εφαρμογής των σχεδίων πολιτικής προστασίας, λόγω χάσματος μεταξύ μέσων και σκοπών. Ως επί το πλείστον η σχεδίαση γίνεται πάντα μαξιμαλιστικά και εικονικά, χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα για την έγκαιρη πρόσκτηση και διαθεσιμότητα των μέσων που απαιτούνται, για την καλή εφαρμογή αυτών των σχεδίων.
• Στην έλλειψη αξιόπιστων, εκσυγχρονισμένων μοντέλων προσομοίωσης, εξειδικευμένων για κάθε περιοχή, για την πιθανή εξέλιξη και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις κάθε επικείμενης ή εν εξελίξει φυσικής και μη καταστροφής.
• Στη μη διενέργεια συχνών, ρεαλιστικών κοινών ασκήσεων όλων των αρμόδιων φορέων για την πολιτική προστασία (και των πολιτικών και επιχειρησιακών προϊσταμένων).
• Στη μη λειτουργικότητα των επί μέρους υποστηρικτικών/συνοδευτικών σχεδίων στο «Ξενοκράτη», όπως έγκαιρης ενημέρωσης κρίσιμων παραγόντων (ΟΤΕ - ΔΕΗ - Αστυνομίας – Εθελοντικών σωμάτων κλπ), ασφαλούς εκκένωσης περιοχών που κινδυνεύουν να πληγούν από επικείμενη φυσική και μη καταστροφή, κλπ.
• Στη μειωμένη διαθεσιμότητα άμεσα εκταμιευόμενων κονδυλίων, τα οποία απαιτούνται για τις πρώτες ενέργειες αντιμετώπισης της κρίσης.
• Στη μεγάλη γραφειοκρατία για την αποδέσμευση περαιτέρω κονδυλίων.
• Πολλές από τις υποσχέσεις ξεχνιούνται, τα αιτήματα για χρηματοδότηση και αποκατάσταση μπαίνουν στα συρτάρια, οι διαμαρτυρίες έχουν γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μας, μέχρι την επόμενη καταστροφή, όπου θα επαναληφθεί με τραγική ακρίβεια ο ίδιος κύκλος αναποτελεσματικότητας.
Δεν έχουν λείψει και κωμικοτραγικές αντιμετωπίσεις από αρμόδιους κρατικούς λειτουργούς. Και φυσικά οι τοπικές δημοτικές και περιφερειακές αρχές ερίζουν αδιέξοδα με την κεντρική κυβερνητική αρχή, για τις ευθύνες, για τα κονδύλια, για την αμεσότητα συνδρομής και την τελική διευθέτηση.
Β. Πρόταση εκσυγχρονισμού του σχεδίου πολιτικής προστασίας
Η «κοινωνία αξιών» έχει προτείνει την εκ βάθρων αναθεώρηση του εθνικού σχεδίου για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών «Ξενοκράτης», αλλαγές στον προϋπολογισμό, καθώς και αλλαγές διοικητικών και οικονομικών αρμοδιοτήτων του «Καλλικράτη» (αντικαταστάθηκε από τον Καλλισθένη), για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, όπως παρακάτω:
1. Ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης για την αρχική άμεση και σε τοπικό επίπεδο διαχείριση φυσικών καταστροφών, με την δυνατότητα άμεσης ανάληψης δράσης («cluster σκοπού» - δέσμη σε τοπικό επίπεδο συναφών και συνεργατικών υπηρεσιών, επιχειρησιακών φορέων, οργανισμών και εθελοντικών οργανώσεων, για καλύτερη λειτουργικότητα και συνέργεια), προσανατολισμένου στην αντιμετώπιση της κάθε φυσικής καταστροφής.
2. Αξιοποίηση των σημερινών νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων και εξελίξεων που αφορούν όχι μόνο στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, αλλά κυρίως:
- στην έγκαιρη και αξιόπιστη πρόβλεψη,
- στον έγκαιρο εντοπισμό,
- στην έγκαιρη πληροφόρηση των εμπλεκομένων παραγόντων και των πολιτών που επηρεάζονται κυρίως ή υπάρχει πιθανότητα να επηρεαστούν,
- οπωσδήποτε στις σύγχρονες διοικητικές δομές, που δίνουν νέες δυνατότητες στην ταχεία λήψη αποφάσεων (με τις νέες τεχνολογίες και λειτουργικές διαδικασίες, οι οποίες εάν αξιοποιηθούν, μπορούν να βελτιώνουν σημαντικά την διαδικασία λήψης αποφάσεων, ώστε αυτές να είναι άμεσες, συνεκτικές / συγκεντρωτικές, παρά την μη εγγύτητα και το πλήθος των εμπλεκομένων φορέων),
- στη διασφάλιση της απαιτούμενης διαλειτουργικότητας των εμπλεκομένων φορέων, με αμεσότητα και αξιοπιστία για την αποτελεσματική εγρήγορση, την πρόληψη, την καλύτερη δυνατή διαχείριση κατά την εξέλιξη της φυσικής καταστροφής, αλλά και των επιπτώσεων της, εφόσον επήλθε και εξέπνευσε.
3. Η αντίληψη αυτή θα πρέπει να μεταβάλλει την φιλοσοφία του σχεδίου «Ξενοκράτης» και απαιτεί:
• Αλλαγές στο οργανόγραμμα όσον αφορά το διοικητικό μέρος, με βασικές αλλαγές στα παρακάτω:
- Συγκεκριμένο, σαφές και απλό οργανόγραμμα (οπωσδήποτε και παραστατικά εκφρασμένο), που να καλύπτει και τα δύο και ιεραρχική και οπωσδήποτε λειτουργική δομή.
- Αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων και των υπευθυνοτήτων διαχείρισης ενός εκάστου έργου και λειτουργίας.
- Διασφάλιση της συνοχής στην απόφαση, την αποτελεσματικότητα και την διαλειτουργικότητα σε όλες τις φάσεις εφαρμογής.
• Απεικόνιση άμεσου χρόνου των διαθέσιμων μέσων και δυνατοτήτων αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών σε όλη τη χώρα. Είχε δημιουργηθεί το Σύστημα ελέγχου«Engage», με το οποίο υπήρχε απεικόνιση άμεσου χρόνου των πυροσβεστικών δυνάμεων σε όλη τη χώρα, καθώς και των διαθέσιμων ποσοτήτων μέσων και υλικών κατάσβεσης, η λειτουργικότητα του οποίου είναι άγνωστη σήμερα.
• Εκσυγχρονισμό του εγχώριου συστήματος επιτήρησης και έγκαιρης προειδοποίησης.
• Εκμετάλλευση των Ευρωπαϊκών δυνατοτήτων και μηχανισμών, (στους περισσότερους είμαστε ήδη συνδρομητές αλλά δεν κάνουμε αποτελεσματική εκμετάλλευση). Αλλά και των δυνατοτήτων συνεργασίας με άλλες χώρες (υπάρχουν συμφωνίες διακρατικές με παρευξείνιες χώρες κλπ).
• Δημιουργία ανατροφοδοτούμενων συνεχώς μοντέλων προσομοίωσης, εξειδικευμένων για κάθε περιοχή (με ευθύνη των τοπικών υπηρεσιών πολιτικής προστασίας), για την πιθανή εξέλιξη και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις κάθε επικείμενης ή εν εξελίξει φυσικής καταστροφής. Αυτό θα βοηθήσει το σύστημα λήψης απόφασης για την έγκαιρη εκκένωση περιοχών που κινδυνεύουν να πληγούν ή πλήττονται από μία φυσική καταστροφή, για τον έγκαιρο συντονισμό όλων των αρμόδιων φορέων όσον αφορά τις απαιτούμενες ενέργειες αντιμετώπισης της, ελέγχου αλλά και διαχείρισης των επιπτώσεων.
• Διαμόρφωση από τώρα σχεδίων έγκαιρης και ασφαλούς εκκένωσης περιοχών που κινδυνεύουν να πληγούν ή πλήττονται από φυσική καταστροφή. Είχε δημιουργηθεί το Σύστημα «Evita», ως Μοντέλο επεξεργασίας σχεδίων εκκένωσης, με γεωγραφικά και μετεωρολογικά δεδομένα για την εξέλιξη των μετώπων πυρκαγιάς, την διάταξή τους, τις οδούς πρόσβασης και διαφυγής, τις ασφαλείς περιοχές κλπ. Η αποτελεσματικότητά του σήμερα και μετά την καταστροφή (εάν χρησιμοποιήθηκε), τίθεται υπό αμφισβήτηση.
• Εκμετάλλευση ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, για ενημέρωση των πληθυσμών συγκεκριμένων περιοχών και για συγκεκριμένες οδηγίες συναγερμού και εκκένωσης (υπάρχουν ήδη σχέδια και συμφωνίες με τις εταιρείες που επιτρέπουν την λειτουργία αυτή).
• Ρεαλιστικές ασκήσεις (αυτές που γίνονται τώρα είναι εικονικές και αποδεικνύονται αναποτελεσματικές), με τα πλέον δύσκολα σενάρια, όπου θα συμμετέχουν στη πράξη όλες οι διοικητικές βαθμίδες, τα επιχειρησιακά μέσα αντιμετώπισης και οι υπηρεσίες συνδρομής (δυνάμεις πολιτικής προστασίας, τμήματα ενόπλων δυνάμεων, αστυνομικές δυνάμεις, συναφείς οργανισμοί, υπηρεσίες ΔΕΚΟ κλπ). Στις ασκήσεις να συμμετέχουν όλοι οι φορείς και ιδιαίτερα, όλοι οι εμπλεκόμενοι πολιτικοί και επιχειρησιακοί υπεύθυνοι.
• Εκτεταμένη συμμετοχή μας σε κοινές Ευρωπαϊκές δράσεις και ασκήσεις, όχι μόνο σε επιχειρησιακό επίπεδο (των μονάδων δράσης) αλλά και σε επίπεδο διαδικασίας απόφασης (πολιτικό και διοικητικό).
• Αξιόπιστο σύστημα διερεύνησης και ανάλυσης των ασκήσεων και οπωσδήποτε των πραγματικών καταστάσεων στην Ελλάδα και εκμετάλλευση των εμπειριών από άλλες χώρες, για εξαγωγή συμπερασμάτων και επαναξιολόγηση των διαδικασιών του σχεδίου.
• Η διαδικασία διοικητικής μετάπτωσης των μέσων συμμετεχόντων (π.χ. Ε.Δ.) και των επιχειρησιακών δυνατοτήτων να είναι γρήγορη, ευέλικτη, και να μειωθούν οι πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες.
• Εάν χρειασθεί μεγαλύτερη ενίσχυση μέσων, να είναι απρόσκοπτη και γρήγορη η συνδρομή από τις γειτονικές περιφέρειες και Δήμους.
4. Στην αρχική αυτή άμεση αντιμετώπιση να προστίθενται μεγαλύτερες κρατικές δυνατότητες υπό κεντρικό επιχειρησιακό έλεγχο. Από την πρώτη στιγμή θα πρέπει να εγκαθιδρυθεί επίσημη στενή διοικητική συνεργασία με την τοπική διοικητική αρχή, προς πλήρη συνέργεια όλων των διατιθέμενων επιχειρησιακών μέσων και αποφυγή παρεμβολών με τις τοπικές επιχειρησιακές δυνατότητες.
5. Η μεταφορά δυνατοτήτων των ενόπλων δυνάμεων από άλλες περιοχές θα πρέπει να είναι ευέλικτη και άμεση όταν χρειάζεται, με αντίστοιχες νομοθετικές προβλέψεις στον «Ξενοκράτη», χωρίς να απαιτούνται νέες νομοθετικές ρυθμίσεις με χρονοβόρες κοινές υπουργικές αποφάσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες.
6. Η έννοια της ασύμμετρης απειλής, εξετάσθηκε το 2007 από τον τότε Α/ΓΕΕΘΑ για να ξεπεραστούν οι νομικές δυσκολίες για την εμπλοκή μεγάλου μέρους των Ε.Δ. (λόγω πίεσης χρόνου και ανάγκης για άμεση συνδρομή μεγάλης κλίμακας των Ε.Δ.). Αυτό θα απαιτούσε και μετακίνηση μεγάλου δυναμικού και κρίσιμων μέσων από την γραμμή των συνόρων στην ενδοχώρα,για συνδρομή στις πυρκαγιές (που ξεπερνούσαν τις προβλέψεις του «Ξενοκράτη» και χρειαζόταν ιδιαίτερη νομοθετική ρύθμιση). Ο τότε όμως υπουργός κ. Πολύδωρας δεν αντιλήφθηκε το λόγο που έγινε η συγκεκριμένη μελέτη, και θεώρησε ότι βρήκε μία καλή δικαιολογία για να καλύψει τις ευθύνες του, γελοιοποιούμενος με τις αφέλειες του περί «στρατηγού ανέμου» και άλλα ευτράπελα. Φυσικά αυτό δεν το αντιλήφθηκε ούτε η σημερινή κυβέρνηση, που χρησιμοποίησε χωρίς ουσία την ίδια ρητορική.
7. Διαπιστώνεται δηλαδή η ανάγκη για ειδική νομοθετική κάλυψη, προκειμένου να είναι δυνατή η διευρυμένη εμπλοκή προσωπικού, μεταφορά και διάθεση κρίσιμων μέσων και δυνατοτήτων των Ε.Δ. σε ανάλογες φυσικές καταστροφές. Το σχέδιο Ξενοκράτης προβλέπει περιορισμένη συνδρομή και χρειάζεται εκτεταμένες αλλαγές στον τομέα αυτό.
8. Με την Υπουργική Απόφαση 3384/2006 - ΦΕΚ 776/Β/28-6-2006 συμπληρώθηκε ο «Ξενοκράτης» με το Ειδικό Σχέδιο «Διαχείρισης Ανθρώπινων Απωλειών». Σύμφωνα με αυτήν εξουσιοδοτούνται όλοι οι αρμόδιοι φορείς για επί μέρους σχεδίαση. Όμως η συνολική σχεδίαση αυτή παρουσιάζει μεγάλα κενά που αποδείχθηκαν όπως πρόσφατα πολλές φορές στην πράξη και δεν έχει την απαιτούμενη διοικητική συνοχή που να διασφαλίζουν την αμεσότητα και τη συνέργεια των δράσεων, ώστε να μην χάνεται πολύτιμος χρόνος για αυτούς που κινδυνεύουν και είναι αγνοούμενοι, γεγονός που καθίσταται εις βάρος της ανθρώπινης ζωής. Σε κάθε περίπτωση όταν έγινε αυτή η υπουργική απόφαση, κανείς δεν είχε φανταστεί το μέγεθος των απωλειών που μπορεί να υπάρξουν και ως εκ τούτου,όλα τα επί μέρους σχέδια χρειάζονται αναθεώρηση, με μεγαλύτερη σαφήνεια στην ανάθεση αρμοδιοτήτων (η προβλεπόμενη τώρα είναι εξαιρετικά αόριστη) και οπωσδήποτε με τα νέα δεδομένα και τις τεχνολογικές εξελίξεις.
9. Με την «Απόφαση Συμβουλίου Πολιτικής Αμύνης» αριθ. 37/1971 της 26-1/25-2-1971 ( ΦΕΚ Β-153/25-2-1971), περί εγκαταστάσεως και χειρισμού των ηλεκτροκινήτων σειρήνων των πόλεων και κωμοπόλεων, με ευθύνη των ΟΤΑ πρέπει να τοποθετηθούν σειρήνες για την έγκαιρη προειδοποίηση του πληθυσμού σε κτίρια του ΟΤΕ, στα κτίρια των Αστυνομικών Τμημάτων και στα πλέον κατάλληλα κτίρια που δεσπόζουν, ώστε να καλύπτεται πλήρως η κάθε περιοχή. Δίπλα σε κάθε ηλεκτροκίνητη σειρήνα θα τοποθετείται υποχρεωτικά και μία χειροκίνητη. Δήμοι και Κοινότητες πληθυσμού κάτω των 3.000 κατοίκων, δεν υποχρεούνται στην προμήθεια σειρήνων, αλλά υποχρεούνται να οργανώσουν σύστημα συναγερμού τού πληθυσμού με τις καμπάνες της εκκλησίας, με σήμαντρα ή άλλα ηχητικά μέσα. Απαιτείται να γίνονται δοκιμές σε συγκεκριμένους χρόνους, γνωστούς έγκαιρα στους δημότες.
10. Πέραν τούτου τα ΜΜΕ (ραδιοτηλεοπτικά μέσα) και οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δίνουν την δυνατότητα έγκαιρης προειδοποίησης του πληθυσμού και θα πρέπει να δίνεται η εντολή από την Γενική γραμματεία Πολιτικής προστασίας, σε άμεση συνεργασία με τις αρχές της πυροσβεστικής και τους Δήμους που κινδυνεύουν.
11. Στο σχέδιο «Ξενοκράτης» θα πρέπει να προβλεφθούν και οι δυνατότητες της Παλλαϊκής άμυνας όπως προβλέπονται στον Νόμο υπ' αριθ. 2641/1998, ο οποίος προβλέπει την οργάνωση, καθοδήγηση και κινητοποίηση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας,με ευθύνη απόφασης του ΚΥΣΕΑ και με συντονισμό από τον Υπουργό Εσωτερικών και Δημοσίας Τάξης, των κατά τόπου αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης για την αντιμετώπιση κάθε είδους καταστροφών στον πολιτικό τομέα.
12. Πρόβλεψη στον «Ξενοκράτη» με συγκεκριμένες διοικητικές διατάξεις και επιχειρησιακές προβλέψεις (που να αποσαφηνίζουν τον νόμο υπ΄αριθ. 3013/2002 ΦΕΚ-102/Α/1-5-2002, «Αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας»), για την πλήρη ένταξη στις επιχειρησιακές δράσεις και αξιοποίηση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο των εθελοντικών οργανώσεων πολιτικής προστασίας, καθώς και των ειδικευμένων εθελοντών πολιτικής προστασίας που προσέρχονται για να συνδράμουν.
13. Ετήσιο επανέλεγχο από την «Γενική Γραμματεία Πολιτικής προστασίας» όλων των σχεδίων πολιτικής προστασίας που έχουν δημιουργηθεί από κάθε εμπλεκόμενο φορέα (κρατικό, οργανισμό, αρχή τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ), για την καλή και συνεχή αναθεώρηση των σχεδίων, για την κατάλληλη εξειδίκευση τους, για την καλή/συνεκτική οργάνωση των διοικητικών δομών, για την διασφάλιση των κατάλληλων και εκσυγχρονισμένων διαδικασιών διαλειτουργικότητας, για την συνεχή και αξιόπιστη ενημέρωση του συστήματος καταγραφής και διαθεσιμότητας των πυροσβεστικών μέσων και των μέσων επιτήρησης, για τα συνοδευτικά σχέδια (που πρέπει να μπουν ως αναπόσπαστα παραρτήματα στον «Ξενοκράτη»), περί έγκαιρης προειδοποίησης και εκκένωσης των πληθυσμών και για την ενσωμάτωση και εφαρμογή των αναγκαίων αλλαγών όπως προέκυψαν από τα διδάγματα, από τις ασκήσεις και τα συμβάντα (σε Ελλάδα και εξωτερικό), και για τον εκσυγχρονισμό των γνώσεων (με ρεαλιστικές ασκήσεις και σεμινάρια), όσων έχουν αναλάβει αρμοδιότητες και έχουν την ευθύνη πολιτικής προστασίας σε κάθε φορέα.
14. Οι αυτοδιοικητικές αρχές θα πρέπει να έχουν στην αρμοδιότητα τους συγκεκριμένους οικονομικούς πόρους, άμεσα διαθέσιμους, δυνάμενους να εκταμιευθούν γρήγορα με δική τους αρμοδιότητα και χωρίς γραφειοκρατία, ώστε να μπορούν να καλύψουν τις πρώτες άμεσες και ζωτικές ανάγκες για τον πληγέντα πληθυσμό.
15. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει αντίστοιχο κονδύλι άμεσα διαθέσιμο στον αρμόδιο Υπουργό, ώστε να μπορεί να το διοχετεύσει χωρίς καθυστέρηση εκεί όπου χρειάζεται, για να ενισχυθούν οι πόροι της τοπικής αυτοδιοίκησης για ταχεία διαχείριση της συγκεκριμένης καταστροφής.
16. Ταυτόχρονα να ενεργοποιούνται οι διαδικασίες έγκρισης περαιτέρω κονδυλίων με την εκμετάλλευση του τακτικού προϋπολογισμού (προβλεπόμενα κονδύλια ή άλλα που θα πρέπει να μεταφερθούν από διαθέσιμους κωδικούς), καθώς και των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων και ενισχύσεων, για τα έργα αποκατάστασης που θα απαιτηθούν στην συνέχεια.
Γ. Ευρωπαϊκοί μηχανισμοί πρόληψης και συντονισμού για φυσικές καταστροφές
1. EFFIS: Η ΕΕ έχει εγκαθιδρύσει το ολοκληρωμένο αυτό σύστημα τηλεπισκόπησης και πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές, ως συστατικό των υπηρεσιών διαχείρισης έκτακτης ανάγκης του προγράμματος COPERNICUS. Παρέχει ενημερωμένες πληροφορίες (σχεδόν πραγματικού χρόνου) για τις πυρκαγιές, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2. ERCC: Το κέντρο συντονισμού επείγουσας ανταπόκρισης (ERCC) είναι η καρδιά του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ, με ετοιμότητα 24/7. Ελέγχει ενεργά τις πυρκαγιές σε όλη την Ευρώπη. Χρησιμοποιεί τις εθνικές υπηρεσίες και τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του (EFFIS και δορυφορικά συστήματα κατόπτευσης), για παροχή πληροφοριών στις χώρες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του ERCC συντονίζει τα αιτήματα συνδρομής σε μέσα και πόρους, καθώς και τις εθελοντικές προσφορές (ad hoc) από τα συμμετέχοντα κράτη. Κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, οργανώνει εβδομαδιαίες συντονιστικές συνεδριάσεις με τις χώρες υψηλού κινδύνου δασικών πυρκαγιών.
Καταλήγοντας
Ελάχιστα όμως από τα προτεινόμενα θα βελτιώσουν τον μηχανισμό αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών (οι οποίες αναμένεται να βαίνουν αυξανόμενες στην συχνότητα και καταστροφικότητα), εάν το πολιτικό σύστημα δεν έχει την επιθυμία να αλλάξει τις παθογένειες του, οι οποίες απαξιώνουν κάθε οργανωμένη προσπάθεια και σχέδιο όσο καλά και αν είναι δομημένα. Και αυτές είναι:
- η μειωμένη υπευθυνότητα των πολιτικών προϊσταμένων,
- η ανεπάρκειά τους σε γνώσεις και σε εκπαίδευση για το συγκεκριμένο αντικείμενο,
- η απροθυμία τους να μετέχουν σε ενημερώσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια και ρεαλιστικές ασκήσεις,
- η σκόπιμη αοριστία στην ανάθεση αρμοδιοτήτων και στην ανάληψη ευθυνών,
- η αδυναμία τους να αντιληφθούν τις τεχνολογικές εξελίξεις και πως αυτές επηρεάζουν την λήψη αποφάσεων, την διοίκηση, τις επιχειρησιακές ενέργειες και τις δράσεις ενός εκάστου φορέα,
- η αδυναμία τους να αντιληφθούν ότι μία καλή οργάνωση χρειάζεται και τα δύο και σαφή και απλή ιεραρχική δομή αλλά εξ ίσου σημαντικά και σαφήνεια στην λειτουργική δομή σχέσεων και αρμοδιοτήτων,
- η αδυναμία των παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης να αντιληφθούν ότι πρέπει και μπορούν να διατηρούν έναν βαθμό πρωτοβουλίας στα του οίκου τους για την πολιτική προστασία, εφόσον όμως οι αρμοδιότητές τους είναι σαφείς συγκεκριμένες έχουν εξουσιοδοτηθεί νόμιμα για αυτές και έχουν τα αντίστοιχα μέσα για την εκτέλεση, γνωρίζουν άριστα πως λειτουργεί ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας, έχουν εκπαιδευτεί και είναι ενταγμένοι σε ένα συνεκτικό και λειτουργικό μηχανισμό αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών,
- η πλασματική στρατηγική σχεδίαση, όπου πάντα διαπιστώνεται με τραγικό τρόπο ότι υπάρχει χάσμα μεταξύ διατιθέμενων μέσων και σκοπών,
- η κομματική προώθηση ημέτερων και όχι αυτών που είναι οι πλέον κατάλληλοι για να αναλάβουν υψηλές ευθύνες και αρμοδιότητες στον διοικητικό κρατικό μηχανισμό.
Πάνω από όλα όμως χρειάζεται ένας ικανός επιχειρησιακός συντονιστής, ο οποίος να έχει την ικανότητα για την συνολική εποπτεία των επί μέρους επιχειρησιακών δράσεων των φορέων για την αντιμετώπιση κάθε φυσικής καταστροφής, μέσα από ένα άριστα οργανωμένο επιχειρησιακό κέντρο (με ανθρώπους και τεχνολογικές υποδομές).
Η επιχειρησιακή αυτή αρμοδιότητα προτείνεται να ανατεθεί στον επικεφαλής της Πυροσβεστικής, με κατάλληλη προσαρμογή του τρόπου με τον οποίο προβλέπεται να ηγείται επιχειρησιακά-λειτουργικά στις Ε.Δ. ο Α/ΓΕΕΘΑ.
Αναγκαστικά βέβαια θα πρέπει να γίνουν προσαρμογές, αφού διοικητικά-ιεραρχικά δεν είναι ίδια η οργάνωση. Και αυτός ο Γενικός Επιχειρησιακός Συντονιστής (επιχειρησιακός ηγέτης-διοικητής), θα είναι και ο συνδετικός κρίκος για την ενημέρωση της πολιτικής ηγεσίας επί των δράσεων και των προτάσεων, καθώς και για την καλή επιχειρησιακή υλοποίηση των πολιτικών αποφάσεων.
*Ο Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύαρχος ε.α. και Πρόεδρος της «Κοινωνίας Αξιών»
