Δεν θα μου προκαλούσε εντύπωση να έχουμε ένα ευτυχές αποτέλεσμα για τους δύο Έλληνες στρατιωτικούς, με κάποιες μέρες απόσταση από την Σύνοδο, έτσι ώστε να μην θεωρηθεί ότι ο Erdogan υποχώρησε σε πιέσεις της ΕΕ αλλά ανταποκρίθηκε στην «παράκληση» της Ευρωπαϊκής ηγεσίας, λέει στο Liberal ο Κώστας Υφαντής, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο, ακτινογραφώντας τις δηλώσεις των πρωταγωνιστών της Βάρνα.
Και εξηγεί ότι η συνεχιζόμενη ταλαιπωρία των δύο στελεχών των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων δεν προσφέρει πλέον κανένα πολιτικό, διπλωματικό ή άλλο όφελος στην Τουρκία, αντίθετα η συνεχιζόμενη κράτησή τους μόνο κόστος προκαλεί στον Erdogan.
Εκτιμά πάντως ότι η Βάρνα δεν άλλαξε σε τίποτα τη συμπεριφορά και τους στόχους της Τουρκίας ως προς το Αιγαίο και τις κυπριακές επιδιώξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, τονίζοντας ότι ενδεχομένως να μπούμε σε μια περίοδο αναμονής. "Η Τουρκία θα περιμένει να δει αν τυχόν η ΕΕ επιδιώξει να συγκρατήσει την Κυπριακή Δημοκρατία, ενώ στο βαθμό που θεωρεί ότι αξίζει να κρατηθεί ζωντανή η ευρωπαϊκή της προοπτική, αυτό θα μας επιτρέπει να κερδίζουμε χρόνο, με τις Βρυξέλλες να διατηρούν κάποιο μικρό μοχλό πίεσης προς την Άγκυρα", αναφέρει ο κ. Υφαντής.
Και επισημαίνει ότι ο Τούρκος Πρόεδρος, κατανοεί ότι δεν έχει κανένα όφελος να προκαλεί την δημόσια στήριξη της Ελλάδος και της Κύπρου από την ΕΕ, και για προφανείς ευνόητους λόγους, δεν επιχείρησε να μιλήσει κοιτάζοντας στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως συνήθως, ούτε προσήλθε στην Σύνοδο με στόχο να οξύνει την διπλωματική και πολιτική αντιπαράθεση. "Σε σημειολογικό επίπεδο προκαλεί εντύπωση ότι ο Erdogan διάβαζε από τις σημειώσεις του, και οι δηλώσεις του παρέμειναν αυστηρά εντός του διπλωματικού πλαισίου που του είχαν ετοιμάσει οι σύμβουλοί του", επισημαίνει ο καθηγητής του Παντείου.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Πως να διαβάσουμε τα αποτελέσματα της Συνόδου στη Βάρνα;
Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι τόνοι κατέβηκαν πολύ. Και αυτό γιατί ο στόχος και των δύο πλευρών δεν ήταν ποτέ μια ρήξη αλλά η συμφωνία για ένα modus vivendi που θα επιτρέπει την συνεργασία και την συνεννόηση σε ένα πλαίσιο που ενδιαφέρει όλους. Κατ' ουσία αυτό το πλαίσιο είναι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016 και σήμερα έχουμε την επιβεβαίωση του. Φάνηκε, έτσι ότι ο Τούρκος Πρόεδρος δεν προσήλθε στην Σύνοδο με στόχο να εκβιάσει την ΕΕ και να οξύνει την διπλωματική και πολιτική αντιπαράθεση.
Σε σημειολογικό μάλιστα επίπεδο, προκαλεί εντύπωση ότι ο Πρόεδρος Erdogan διάβαζε από τις σημειώσεις του και η δήλωσή του του παρέμεινε αυστηρά εντός του διπλωματικού πλαισίου που του ετοίμασαν προφανώς οι διπλωματικοί του σύμβουλοι. Δεν επιχείρησε να μιλήσει κοιτώντας στο εσωτερικό όπως συνήθως.
- Κερδίζουμε κάτι εμείς από τη Σύνοδο της Βάρνας; Ναι μεν ο Tusk διατύπωσε την ανησυχία της ΕΕ για τις τουρκικές ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, όπως επίσης και για την κράτηση πολιτών της Ε.Ε. από την Άγκυρα, ωστόσο ο Erdogan δεν είπε κουβέντα γι αυτά...
Ο Erdogan δεν ήρθε με διάθεση να τινάξει τη Σύνοδο στον αέρα. Οποιαδήποτε επιθετική δήλωση ή συμπεριφορά από πλευράς Άγκυρας θα προκαλούσε την αντίδραση των εκπροσώπων της ΕΕ. Η Άγκυρα κατανοεί ότι δεν έχει κανένα όφελος να προκαλεί την δημόσια στήριξη της Ελλάδος και της Κύπρου από την ΕΕ. Προφανώς το ζήτημα τέθηκε στη διάρκεια των συνομιλιών καθώς αυτό είναι το πλαίσιο εντολής που έχει ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Είναι βέβαιο ότι η Άγκυρα ήξερε τι θα τεθεί από πλευράς ΕΕ. Νομίζω ότι κεκλεισμένων των θυρών ο Πρόεδρος Erdogan επανέλαβε με διπλωματική γλώσσα τις Τουρκικές θέσεις.
- Ο Juncker είπε «ελπίζω το θέμα των δύο Ελλήνων στρατιωτικών να λυθεί με δίκαιο τρόπο και σύντομα, δηλαδή πριν το Ορθόδοξο Πάσχα». Πιστεύετε ότι μπορούμε να έχουμε κάποια πιθανή θετική εξέλιξη;
Αν ήμουν στην θέση του Προέδρου Erdogan θα είχα καταλάβει μέχρι τώρα ότι η συνεχιζόμενη ταλαιπωρία των δύο στελεχών των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων δεν προσφέρει κανένα πολιτικό, διπλωματικό ή άλλο όφελος στην Τουρκία. Αντίθετα, η καταφανώς άδικη κράτησή τους μόνο κόστος προκαλεί. Έτσι, θα αναζητούσα αφορμή να προχωρήσω στον τερματισμό της κράτησή τους με τρόπο που να αναδεικνύει τουλάχιστον στο εσωτερικό την γενναιοδωρία και μεγαθυμία της Τουρκίας και του Προέδρου της. Δεν θα μου προκαλούσε εντύπωση λοιπόν να έχουμε ένα ευτυχές αποτέλεσμα, με κάποιες μέρες απόσταση από την σύνοδο έτσι ώστε να μην θεωρηθεί ότι υποχώρησε σε πιέσεις της ΕΕ αλλά ανταποκρίθηκε στην «παράκληση» της Ευρωπαϊκής ηγεσίας.
- Το ερώτημα είναι θα σταματήσει η τουρκική προκλητικότητα απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο;
Δεν νομίζω ότι υπάρχει κανείς που να θεωρεί ότι αλλάζει μετά τα σημερινά η συμπεριφορά και οι στόχοι της Τουρκίας να ακυρώσει τις ελληνικές και κυπριακές δίκαιες επιδιώξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενδεχομένως να μπαίνουμε σε μία περίοδο αναμονής. Η Τουρκία θα περιμένει να δει αν τυχόν η ΕΕ επιδιώξει να συγκρατήσει την Κυπριακή Δημοκρατία. Στο βαθμό που θεωρεί ότι αξίζει να κρατηθεί ζωντανή η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας – σε κάποια μορφή – αυτό μας επιτρέπει να κερδίζουμε χρόνο.
Όσο αποφεύγουμε την πλήρη ρήξη των Ευρω-τουρκικών σχέσεων, οι Βρυξέλλες διατηρούν κάποιο μικρό μοχλό πίεσης προς την Άγκυρα. Τουλάχιστον, ως προς τον έλεγχο των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών δημιουργείται μια βάσιμη προσδοκία ότι η συμφωνία παραμένει λειτουργική. Και αυτό από μόνο του είναι εξόχως σημαντικό ενόψει της τουριστικής περιόδου.
- Πως να διαβάσουμε το μήνυμα Erdogan προς την Ευρώπη ότι ο πόλεμος κατά των Κούρδων στη Συριά γίνεται για να προστατεύσει τους Ευρωπαίους πολίτες από τη τρομοκρατία;
Σε συνέχεια των παραπάνω και της εκτίμησης ότι η ΕΕ διατηρεί την αξία της ως εταίρος της Τουρκίας, ο Πρόεδρος Ερντογάν αξιοποιεί όσο μπορεί το γεγονός ότι η στρατηγική προτεραιότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων είναι η αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής. Ξέρει ότι οι μνήμες ξεθωριάζουν. Η εποχή που η Τουρκία ανεχόταν την δράση τρομοκρατικών σουνιτικών ομάδων στη Συρία μοιάζει πολλή μακρινή. Τώρα η Τουρκία καταδιώκει τα τελευταία υπολείμματα ακραίων ισλαμιστών μαζί με την Ρωσία και ταυτόχρονα εκκαθαρίζει περιοχές που ελέγχουν Κούρδοι οι οποίοι θεωρούνται τρομοκράτες λόγω της συγγένειάς τους με το ΡΚΚ. Εδώ η Τουρκία απαιτεί πλήρη υποστήριξη από την ΕΕ και θεωρώ ότι σιωπηρά την έχει όσο οι επιχειρήσεις της σέβονται ένα επιχειρησιακό πλαίσιο αποφυγής θυμάτων μεταξύ των αμάχων. Όσο τα πράγματα παραμένουν ως έχουν σήμερα, το πολιτικό και διπλωματικό έδαφος είναι ευνοϊκό για την Άγκυρα.
- Τι είδους πιστεύετε ότι μπορεί να είναι αυτή η «ειδική σχέση» που επιχειρεί να συντηρήσει η Ευρώπη με την Τουρκία; Και τι σημαίνει αυτό για Ελλάδα και Κύπρο;
Αυτή η συζήτηση είναι τόσο παλιά όσο και η συζήτηση για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Η Ευρώπη θέλει τόσο κοντά την Τουρκία ώστε να διατηρεί κάποιες δυνατότητες πίεσης σε ζητήματα κρίσιμα για την Ένωση (πχ μεταναστευτικό, ενέργεια) αλλά όχι τόσο κοντά ώστε η Τουρκία να μπορεί να έχει απαιτήσεις να (συν)διαμορφώνει την ευρωπαϊκή ατζέντα. Η ειδική σχέση μπορεί να είναι μία συμφωνία που θα εκτείνεται σε πεδία πολιτικής που επιθυμούν και «αντέχουν» και οι δύο πλευρές. Το διμερές εμπόριο, η ενέργεια, η συνεργασία στους τομείς της ασφάλειας και της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, καθώς και η συνεργασία για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών είναι τομείς που θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε και να αναπτύξουμε με σχετική ευκολία. Πολλά βεβαίως εξαρτώνται από το πως εξελίσσεται το θεσμικό και πολιτικό μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Σε μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, διαφοροποιημένης γεωμετρίας, ομόκεντρων κύκλων ή όπως αλλιώς ονομάσουμε μία ΕΕ όπου δεν θα προχωρούν όλα τα κράτη μέλη μαζί – είτε γιατί δεν θέλουν είτε γιατί δεν θα μπορούν – θα είναι σχετικά πιο εύκολο να συναρμοσθεί μια ειδική σχέση με τη Τουρκία που θα επιτρέπει την συνεργασία χωρίς να διαταράσσει την ενδοευρωπαϊκή ισορροπία ισχύος.
Το ζήτημα που ανακύπτει για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι ότι σε μία τέτοια περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος η αρχιτεκτονική της σχέσης να διαμορφωθεί έτσι που να ικανοποιεί τις ελάχιστες απαιτήσεις και των δύο πλευρών και τα θέματα που μας απασχολούν στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο να μην μπορούν εύκολα να ενταχθούν σε μια ευρωπαϊκή στρατηγική καθώς τα υπόλοιπα κράτη-μέλη ενδέχεται να μην θα θέλουν να φορτώσουν την ατζέντα και να βρισκόμαστε σε ένα διαρκές δίλημμα να ασκούμε βέτο. Γι' αυτό το λόγο, θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε από τώρα με ιδέες, προτάσεις και σενάρια τα οποία ήδη να συζητάμε ατύπως με τους εταίρους και να μην περιμένουμε να διαμορφωθεί το πλαίσιο και μετά να αντιδράμε.
- Είναι δυνατόν ποτέ οι προτεραιότητες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής να τύχουν υποστήριξης από την ΕΕ; Εννοώ ότι Συρία και Ιράκ θα εξακολουθήσουν να κυριαρχούν στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, όπως και η ενδυνάμωση των σχέσεων με Ρωσία και Ιράν. Υπό αυτήν την έννοια, οι σχέσεις ΕΕ- Τουρκίας θα κινούνται μονίμως στην κόψη του ξυραφιού, με ό,τι αυτό σημαίνει για την Ελλάδα;
Αυτό που βλέπουμε αυτή την στιγμή στην Συρία και στο Ιράκ είναι μια επώδυνη μεν αλλά σχετικά σταθερή διαδικασία σταθεροποίησης δε. Το καθεστώς Assad μάλλον κέρδισε το παιγνίδι της επιβίωσης, στο Ιράκ απομακρύνεται το ενδεχόμενο διαμελισμού, το Ισλαμικό Κράτος έχει σχεδόν εξοντωθεί, η Ρωσία φαίνεται να είναι ικανοποιημένη με την αποδοχή από όλους τους παίκτες - περιφερειακούς και μη - της στρατιωτικής της παρουσίας και το Ιράν φαίνεται με τη σειρά του να έχει εξασφαλίσει εκτεταμένη επιρροή – και παραστρατιωτική παρουσία - και στην Βαγδάτη και στην Δαμασκό. Την ίδια στιγμή, η Σαουδική Αραβία κατάφερε να ανασχέσει την Ιρανική επιρροή στην υπόλοιπη Μέση Ανατολή και να «συνετίσει» το Κατάρ.
Η Τουρκία αναχαιτίζει τους Κούρδους και επιχειρεί να φιλανδοποιήσει την Κυπριακή Δημοκρατία (και την Ελλάδα). Στο βαθμό που όλοι οι παραπάνω θεωρούν ότι αποκομίζουν κέρδη από την συγκυρία δημιουργείται ένα equilibrium που ενδεχομένως να συντηρήσει την ένταση και τις συγκρούσεις σε διαχειρίσιμα επίπεδα. Οι ΗΠΑ είναι απούσες. Έχουν επιλέξει να μην επιβάλλουν τις προτιμήσεις τους όπως στο παρελθόν. Θα δούμε αν οι αλλαγές στην ασφάλειας του Donald Trump σηματοδοτούν την επιστροφή σε πιο παρεμβατικές συνήθειες. Όσο για την Ευρώπη, στο βαθμό επίσης που θα έρχεται αντιμέτωπη με την πραγματικότητα της στρατηγικής της αδυναμίας, πολύ λίγα πράγματα μπορούμε να περιμένουμε. Στη σημερινή Μέση Ανατολή αυτό που δυστυχώς εξαργυρώνεται είναι η στρατιωτική ισχύς και η βούληση να την χρησιμοποιήσεις. Και η Ευρώπη δεν διαθέτει τέτοιο συνάλλαγμα και η Τουρκία το ξέρει.
- Συμφωνείτε με την άποψη ότι η Ελλάδα χρειάζεται μια νέα αντίληψη εθνικής άμυνας και ασφάλειας σε πολλά επίπεδα; Όπως ένα νέο όργανο στη θέση του ΚΥΣΕΑ (πχ Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας) που θα προσφέρει επιτελική υποστήριξη και συντονισμό;
Η Ελλάδα χρειάζεται μία συγκροτημένη αντίληψη ασφάλειας. Επιτέλους πρέπει να εντάξουμε στην πολιτική συζήτηση μια διαδικασία διαμόρφωσης μιας αντίληψης εθνικής ασφάλειας. Δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι μια δύσκολη και απαιτητική πνευματική και πολιτική άσκηση που θα αναγνωρίζει απειλές και κινδύνους και θα συνδέει την αντιμετώπισή τους με όλους τους τομείς πολιτικής και θα επιτρέπει τον εθνικό σχεδιασμό με βάση μια όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη άποψη για το που θέλουμε να είναι η χώρα σε πέντε και δέκα χρόνια από τώρα. Τι πόρους έχουμε σήμερα, πώς τους αυξάνουμε και πώς τους διαθέτουμε εκεί που πρέπει.
Με δεδομένη την φτωχή επίδοση της χώρας στον σχεδιασμό, στην πρόβλεψη αλλά και στην διαχείριση κρίσεων νομίζω ότι ήλθε η ώρα να προσχωρήσουμε στην ομάδα εκείνων των κρατών που διαθέτουν ένα τέτοιο όργανο. Και αν δούμε ποιες είναι θα διαπιστώσουμε ότι είναι όλες οι αναπτυγμένες χώρες. Υπάρχει διεθνώς συσσωρευμένη εμπειρία και βέλτιστες πρακτικές και μπορούμε να τις εκμεταλλευτούμε.
- Συμφωνείτε επίσης ότι χρειάζονται ρηξικέλευθα μέτρα για να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό πρόβλημα, όπως αύξηση της θητείας, πρόσληψη μόνιμου προσωπικού ή υποχρεωτική στράτευση γυναικών; Ορισμένες μάλιστα χώρες έχουν υιοθετήσει τη στράτευση αλλοδαπών με παροχή ημιεπαγγελματικών κινήτρων (π.χ. χορήγηση ιθαγένειας)…
Μια σοβαρή χώρα απαντά ένα τέτοιο ερώτημα μετά από σοβαρή μελέτη και εντάσσει τις επιλογές της στο πλαίσιο της συγκρότησης μια εθνικής στρατηγικής ασφάλειας στην οποία αναφέρθηκα νωρίτερα. Αυτό που χρειαζόμαστε σίγουρα είναι καλύτερη εκπαίδευση των κληρωτών. Αν είναι να αυξήσουμε την θητεία και να υποχρεώσουμε τις γυναίκες σε στράτευση χωρίς να βελτιώσουμε δραματικά τη λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων μέσα από μια ουσιαστική συζήτηση περί δόγματος και δομής διοίκησης, απλώς ντύνουμε στο χακί πολίτες χωρίς να αυξάνουμε στο ελάχιστο την αποτρεπτική ικανότητα της χώρας.
Διαβάστε ακόμη:
- Juncker σε Erdogan: Ελπίζω να λυθεί το θέμα με τους Έλληνες στρατιωτικούς πριν το Πάσχα
