Αν και το φαινόμενο της φοροδιαφυγής δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, η έκταση της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα την κάνει να ξεχωρίζει μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Αυτό τονίζει, μεταξύ άλλων, ο κ. Στέφανος Μήτσιος, επικεφαλής του Φορολογικού Τμήματος της ΕΥ Ελλάδος, σημειώνοντας παράλληλα ότι η φοροδιαφυγή δεν αποτελεί, όπως πολλοί νομίζουν, ένα έγκλημα χωρίς θύματα.
Όπως επισημαίνει ο ίδιος, την τελευταία δεκαετία, και ενώ ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ αυξήθηκε από 18% σε 24%, το ποσοστό ελλείμματος του ΦΠΑ (η διαφορά δηλαδή μεταξύ των προσδοκώμενων εσόδων και των εισπραχθέντων εσόδων, ανέβηκε από 25% σε 34%, ενώ στην Ε.Ε. βρίσκεται κατά μέσο όρο στο 18%.
Σύμφωνα με τον κ. Μήτσιο, για να υπάρξουν αποτελέσματα στην πάταξη της φοροδιαφυγής, εκτός από τη μείωση των φορολογικών συντελεστών, θεωρείται κρίσιμη την επέκταση της χρήσης του πλαστικού χρήματος, της ηλεκτρονικής τιμολόγησης, καθώς και την αποτελεσματικότερη οργάνωση των ελεγκτικών υπηρεσιών, με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και την συνεχή κατάρτιση των στελεχών της φορολογικής διοίκησης.
Εντυπωσιακό είναι επίσης το στοιχείο που παραθέτει το στέλεχος της EY, που δείχνει ότι μέχρι την επιβολή των capital controls, μόλις το 6% των συναλλαγών γινόταν με πλαστικό χρήμα, γεγονός που μας κατέτασσε στην προτελευταία θέση στην ΕΕ.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μαριόλη
Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής δεν είναι σημερινό πρόβλημα καθώς αποτελεί μόνιμο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης αλλά και κυβερνητικών εξαγγελιών τις τελευταίες δεκαετίες. Που βρισκόμαστε σήμερα; Έχουν γίνει ουσιαστικά βήματα ή μένουμε σε ευχολόγια που απλώς συντηρούν το φαινόμενο;
Κανείς δεν μπορεί να είναι ικανοποιημένος από την πρόοδο που έχει συντελεσθεί στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Πρόοδος έχει σημειωθεί στην αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας και τη μηχανογράφηση των υπηρεσιών. Ωστόσο, και εδώ σκοντάφτουμε στην υλοποίηση, καθώς τα συστήματα αυτά δεν αξιοποιούνται ακόμη επαρκώς. Απ' την άλλη πλευρά, η οικονομική δυσπραγία, σε συνδυασμό με την αύξηση των φορολογικών συντελεστών, έχει ενδεχομένως αμβλύνει περαιτέρω τη φορολογική μας συνείδηση. Όλο και περισσότεροι δεν ζητούν αποδείξεις, αν αυτό θα τους βοηθήσει να πληρώσουν λιγότερα. Το έλλειμμα στην είσπραξη του ΦΠΑ, δηλαδή η διαφορά μεταξύ εισπραχθέντων εσόδων από το ΦΠΑ και εκτιμώμενων δυνητικών εσόδων, είναι χαρακτηριστικό. Την τελευταία δεκαετία, και ενώ ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ αυξήθηκε από 18% σε 24%, το ποσοστό ελλείμματος του ΦΠΑ ανέβηκε από 25% σε 34%, ενώ στην Ε.Ε. βρίσκεται κατά μέσο όρο στο 18%.
Έχετε εκτιμήσει την έκταση της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα μεταξύ 6% και 9% του ΑΕΠ. Πόσο σημαντική είναι η μείωση των φορολογικών συντελεστών για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;
Πράγματι, σε μελέτη που πραγματοποίησε η ΕΥ πριν λίγους μήνες για λογαριασμό του ανεξάρτητου, μη κερδοσκοπικού ερευνητικού οργανισμού διαΝΕΟσις, εκτιμήσαμε ότι η συνολική ποσοτικοποιημένη έκταση της φοροδιαφυγής κυμαίνεται μεταξύ 6% έως 9% του ΑΕΠ. Τα διαφυγόντα έσοδα από τη φοροδιαφυγή των φυσικών προσώπων εκτιμώνται μεταξύ 1,9% και 4,7%, ενώ στο 3,5% του ΑΕΠ ανέρχονται τα διαφυγόντα έσοδα που προέρχονται από το λεγόμενο έλλειμμα του ΦΠΑ, υποθέτοντας ότι αυτό αποδίδεται εξ 'ολοκλήρου σε φοροδιαφυγή. Επιπλέον περίπου, 0,06% έως 0,15% προέρχεται από τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή των νομικών προσώπων και 0,45% από το λαθρεμπόριο, κυρίως ποτών, καυσίμων και τσιγάρων. Είναι, λοιπόν, σαφές ότι οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές συντελούν στη φοροδιαφυγή από τη στιγμή που ενισχύουν το κίνητρο για παραβατικές συμπεριφορές. Οι συντελεστές φορολογίας στη χώρα μας είναι από τους υψηλότερους στην Ευρώπη. Αυτό ισχύει για τη φορολόγηση της μισθωτής εργασίας και των κερδών, αλλά και για το ΦΠΑ.
Θέλουμε να λέμε και να πιστεύουμε ότι ανήκουμε στον ανεπτυγμένο κόσμο. Ποια είναι η εικόνα σε ότι αφορά τη φοροδιαφυγή σε άλλα κράτη; Με άλλα λόγια, με ποια κράτη συγκρίνεται το επίπεδο της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα;
Προφανώς, η φοροδιαφυγή δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Ενδεικτικά, το λεγόμενο έλλειμμα του ΦΠΑ στην Ιταλία εκτιμάται για το 2013 στο 34%, ενώ η παραοικονομία στην ίδια χώρα εκτιμάται στο 20%. Η έκταση της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα, όμως, την κάνει να ξεχωρίζει μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Αυτό οφείλεται σε μια σειρά από λόγους, μεταξύ των οποίων και το αναπτυξιακό μοντέλο που ακολουθήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες. Συγκεκριμένα, το υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων, καθώς και το πλήθος των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, δημιουργούν ένα περιβάλλον που διευκολύνει τη φοροδιαφυγή και καθιστά το έργο των ελεγκτικών αρχών εξαιρετικά δύσκολο και χρονοβόρο. Για να σας δώσω μια εικόνα, οι επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι εννέα εργαζόμενους, αποτελούν στη χώρα μας το 59% του συνόλου, έναντι μέσου όρου 29% στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσο ευθυγραμμιζόμαστε με το ευρωπαϊκό αναπτυξιακό μοντέλο, οι ευκαιρίες για φοροδιαφυγή θα μειώνονται.
Η ανυπαρξία πολιτικής βούλησης αποτελεί έναν ακόμη βασικό παράγοντα «συντήρησης» της φοροδιαφυγής. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα ρεαλιστικά και... πολιτικά εφικτά μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν άμεσα για την αντιμετώπιση του φαινομένου;
Νομίζω ότι το τι είναι ρεαλιστικό και πολιτικά εφικτό προσδιορίζεται από τις εκάστοτε αντικειμενικές συνθήκες. Η αδράνεια στο μέτωπο της φοροδιαφυγής μπορεί να απέδιδε πολιτικά – προσωρινά, βέβαια – όταν η εναλλακτική λύση ήταν ο δανεισμός. Δεν ισχύει το ίδιο σήμερα, όταν η εναλλακτική λύση είναι οι περικοπές μισθών, συντάξεων και δαπανών για Παιδεία και Υγεία. Συνεπώς, τα περιθώρια για την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων στενεύουν. Ποια είναι αυτά; Η ΕΥ έχει προτείνει μια σειρά από βασικές κατευθυντήριες γραμμές που, κατά την άποψή μας, αν εφαρμοσθούν συνδυαστικά, θα συμβάλουν στη δραστική μείωση της φοροδιαφυγής. Εκτός από τη μείωση των φορολογικών συντελεστών, θεωρούμε κρίσιμη την επέκταση της χρήσης του πλαστικού χρήματος, της ηλεκτρονικής τιμολόγησης, καθώς και την αποτελεσματικότερη οργάνωση των ελεγκτικών υπηρεσιών, με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και την συνεχή κατάρτιση των στελεχών της φορολογικής διοίκησης. Στα μέτρα μεσοπρόθεσμης απόδοσης περιλαμβάνονται η καταπολέμηση των φαινομένων διαφθοράς μέσω της βελτίωσης των αμοιβών των στελεχών, παράλληλα με τη θέσπιση ελέγχων στα περιουσιακά τους στοιχεία, αλλά και αποτελεσματικών κινήτρων και αντικινήτρων. Μακροπρόθεσμα, στη λύση του προβλήματος θα συμβάλουν οι διαρθρωτικές αλλαγές στη δομή των επιχειρήσεων, στις οποίες αναφέρθηκα ήδη, και βέβαια η δημιουργία φορολογικής συνείδησης.
Τελευταία έχει αναφερθεί η πιθανότητα επιβολής φόρου στις αναλήψεις μετρητών με φόντο την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Θα αποτελούσε λύση ή νέο πρόβλημα μία τέτοια εξέλιξη; Στο ίδιο πλαίσιο, ποια είναι η γνώμη σας για την υποχρεωτική χρήση πλαστικού χρήματος και ηλεκτρονικών συναλλαγών από ένα ποσό και πάνω;
Η χρήση μετρητών στις καθημερινές μας συναλλαγές αυξάνει δραματικά τις δυνατότητες φοροδιαφυγής και δυσχεραίνει αντίστοιχα το έργο των ελεγκτικών αρχών. Συγκεκριμένα, είναι ενδεικτικό ότι, μέχρι την επιβολή των capital controls, μόλις το 6% των συναλλαγών γινόταν με πλαστικό χρήμα, γεγονός που μας κατέτασσε στην προτελευταία θέση στην ΕΕ. Με την επιβολή των capital controls το 2015, είναι σχεδόν βέβαιο πως το ποσοστό αυτό έχει βελτιωθεί σημαντικά, ενώ η υποχρεωτική χρήση πλαστικού χρήματος και ηλεκτρονικών συναλλαγών από ένα ποσό και πάνω είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ως προς τη φορολόγηση των αναλήψεων, έχω αρκετές επιφυλάξεις, δεδομένου ότι ενδέχεται να έχει απρόβλεπτες παρενέργειες, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που αποτελεί βασικό ζητούμενο η επιστροφή των καταθέσεων και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς τις τράπεζες. Το μέτρο θα πρέπει να σταθμισθεί προσεκτικά και να μην αντιμετωπισθεί σαν ακόμη ένα φοροεισπρακτικό εργαλείο.
Υπάρχει η «μικρή» φοροδιαφυγή, των επαγγελματιών για παράδειγμα που δεν κόβουν αποδείξεις, υπάρχει όμως και η «μεγάλη» φοροδιαφυγή, των μεγάλων επιχειρήσεων δηλαδή που με διάφορους τρόπους «αποφεύγουν» ή μειώνουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Πιστεύετε ότι πρόκειται για δύο φαινόμενα ίδιας «βαρύτητας»;
Φοροδιαφυγή είναι και η μία και η άλλη. Όμως, δεδομένου ότι οι ατομικές επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες στην Ελλάδα έχουν τεράστιο μερίδιο σε σχέση με το σύνολο των επιχειρήσεων, δεν είναι μικρή η φοροδιαφυγή των ονομαζόμενων 'μικρών'. Δηλαδή, το πολύ από λίγο δημιουργεί σωρευτικά ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα.
Πόσο εφικτή είναι η δημιουργία φορολογικής συνείδησης και η καλλιέργεια φορολογικής παιδείας; Βλέπετε να λαμβάνονται πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση, αφήνοντας περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον;
Κατά τη γνώμη μου, η δημιουργία φορολογικής συνείδησης αποτελεί την πρωταρχική προϋπόθεση για την επιτυχία όλων των άλλων μέτρων στα οποία αναφέρθηκα νωρίτερα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας επίμονης και καλά σχεδιασμένης επικοινωνιακής καμπάνιας, αλλά κυρίως μέσω της Παιδείας. Τα παιδιά έχουν σήμερα εντονότερη περιβαλλοντική συνείδηση από εμάς και συχνά μας κάνουν παρατήρηση αν πετάξουμε ένα σκουπίδι στο δρόμο ή αν δεν ανακυκλώνουμε τα απορρίμματά μας. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα έπρεπε να καλλιεργείται στα σχολεία και η φορολογική συνείδηση, ούτως ώστε οι αυριανοί πολίτες να καταλαβαίνουν ότι η φοροδιαφυγή δεν αποτελεί, όπως πολλοί νομίζουν, ένα έγκλημα χωρίς θύματα.
