Το... μανιφέστο του για το πως μπορεί η χώρα «χτίζοντας» στο ισχυρότατο τουριστικό της brand να βγει από την οικονομική κρίση και να επενδύσει πάνω στα κυρίαρχα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα καταθέτει σε συνέντευξή του στο Liberal ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ κ. Ανδρέας Ανδρεάδης.
Απόλυτος γνώστης της αγοράς -τουριστικής και ξενοδοχειακής- με τεράστια εμπειρία, καταθέτει απλά και κατανοητά τις θέσεις του για το πως ο τουρισμός μπορεί να γίνει η πύλη εξόδου από την κρίση για τη χώρα μας.
Στηλιτεύει με αυστηρότητα τη (διαχρονικά) παντελή απουσία εθνικής πολιτικής για τον τουρισμό, την προχειρότητα και τις κοντόφθαλμες πρακτικές. Αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών δεκαετιών, είναι να χάνονται ιστορικές ευκαιρίες για να γίνει η Ελλάδα ένα παγκόσμιο τουριστικό brand, σε βαθμό που θα μπορούσε να την ξεκολλήσει από τη μιζέρια και να της αλλάξει εντελώς την εικόνα στον κόσμο.
Επίσης, αναφέρεται στην... συνταγματική ανάγκη ώστε επιτέλους να προστατεύονται και τα δικαιώματα του επενδυτή, κάτι που στη χώρα μας δεν γίνεται, ενώ τονίζει ότι οι τραπεζικές καταθέσεις αυξήθηκαν λόγω του τουρισμού κατά 3,5 δισ. τον Ιούνιο και εξίσου καλός είναι ο ρυθμός και τον Ιούλιο.
Συνέντευξη στον Απόστολο Σκουμπούρη
Κύριε Ανδρεάδη, τι εικόνα έχετε για την πορεία του τουρισμού στο πρώτο 6μηνο του 2016;
Η γενική εικόνα είναι ήπια θετική, είμαστε διακριτικά αισιόδοξοι, δεν αλλάζουμε τις προβλέψεις που είχαμε κάνει το χειμώνα ως ΣΕΤΕ, αλλά παραμένουμε και επιφυλακτικοί με όλες τις τελευταίες εξελίξεις. Τον Ιανουάριο είχαμε εκτιμήσει ότι θα έχουμε ένα εκατομμύριο επιπλέον τουρίστες από πέρυσι που ήταν 27 εκατ. και 15 δισ. έσοδα. Συνολικά δηλαδή εκτιμάμε ότι το 2016 θα είμαστε 2-3% πάνω από πέρυσι. Σύμφωνα με στοιχεία διεθνών αεροπορικών αφίξεων στα βασικότερα αεροδρόμια της χώρας, το εξάμηνο έκλεισε με θετικό πρόσημο 4,9% στις αεροπορικές αφίξεις, όμως καταγράφεται ισχυρή πτώση 7,4% στις οδικές αφίξεις το ίδιο διάστημα.
Πως μας επηρεάζουν οι εξελίξεις στην Τουρκία; Έχει προλάβει να διαφανεί κάποια αλλαγή;
Κοιτάξτε, τις τελευταίες ημέρες καταγράφεται μια έντονη αύξηση κρατήσεων λόγω των ισχυρών κλυδωνισμών στην αγορά της Τουρκίας. Όμως, είμαστε στο... φουλ της σεζόν, οπότε είναι δύσκολο θα φανούν τώρα θεαματικές αλλαγές, δεδομένου ότι τα περισσότερα καταλύματα είναι κλεισμένα. Από την άλλη πλευρά, απομειώνεται εύλογα και ο όγκος των Τούρκων επισκεπτών που είχαμε. Εμείς δεν χαιρόμαστε για τις εξελίξεις στην Τουρκία. Δεν το κοιτάζουμε συγκυριακά. Καλύτερα να υπάρχει σταθερότητα σ'' όλη την περιοχή, ο κόσμος να αισθάνεται ασφάλεια να ταξιδεύει. Οι αγορές είναι... ενιαίες πλέον. Πολλοί πάνε και στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Η σταθερότητα σ'' όλη τη γύρω περιοχή είναι το ζητούμενο. Ένα κομμάτι που χάνεται από την Τουρκία, χάνεται γενικώς για όλους. Πάντως, μεγαλύτερες επιπτώσεις από τις εξελίξεις στην Τουρκία, αν συνεχιστεί η αναταραχή, θα έχουμε το 2017.
Η ιστορία με το Βrexit τι επιπτώσεις έχει;
Προς το παρόν δεν έχουμε δει μεγάλες επιπτώσεις λόγω Βrexit, έχει επηρεάσει λιγότερο απ'' ότι περιμέναμε. Υπάρχει μια διαχειρίσιμη πτώση αλλά όχι τόσο σημαντική δεδομένο ότι η στερλίνα δεν έχει πέσει. Γενικώς από το 2017 θα φανούν οι όποιες επιπτώσεις. Η Ελλάδα εκπέμπει σταθερότητα και οι τιμές έχουν υπολογιστεί με καλή ισοτιμία. Σύνθετο λοιπόν το θέμα.
Για την αγορά της Ρωσίας τι λέτε, πως κινείται τελικά φέτος;
Φέτος αναμένουμε συνολικά 700 με 800 χιλιάδες Ρώσους τουρίστες στην Ελλάδα. Δε θα πιάσουμε το στόχο που είχε βάλει η κυβέρνηση για ένα εκατ. Ρώσους τουρίστες, όμως είμαστε καλύτερα από πέρυσι. Οι ακυρώσεις ήταν 45.000, ένα νούμερο διαχειρίσιμο, όχι ιδιαίτερα μεγάλο. Το 2013 είχαμε ιστορικό ρεκόρ 1,3 εκατ. Ρώσων τουριστών.
Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα με τα... παράτυπα ή «γκρίζα» καταλύματα; Είναι τόσο μεγάλο το πρόβλημα όσο λέγεται; Πόσα κεφάλαια χάνονται;
Ναι είναι ένα μεγάλο θέμα αυτό με τις λεγόμενες «γκρίζες» ενοικιάσεις. Συνολικά για το κράτος χάνονται περί τα 500 εκατ. ευρώ ετησίως, καθώς 270 εκατ. ευρώ είναι η απώλεια φόρων, ενώ 230-250 εκατ. ευρώ είναι απώλεια από μη έκδοση αποδείξεων. Αυτό που ζητάμε είναι η οργάνωση, η οριοθέτηση της αγοράς. Δε θέλουμε να σταματήσουν να υπάρχουν και αυτές οι εναλλακτικές μορφές καταλυμάτων, να λειτουργούν όμως με νομικό καθεστώς, επίσημα. Είναι μια κατηγορία που συμβάλει και αυτή με τον τρόπο της στο όλο τουριστικό προϊόν. Δε σημαίνει ότι όλοι όσοι διαμένουν σε τέτοια καταλύματα θα νοίκιαζαν ξενοδοχεία. Χώρια που κινούν και όλη την υπόλοιπη οικονομική «αλυσίδα». Αλλά να υπάρξει νομικό καθεστώς. Όχι χύμα.
Είναι αλήθεια ότι η Αθήνα «επιστρέφει» τουριστικά και ξενοδοχειακά; Νέα ξενοδοχεία ανοίγουν, γίνονται δράσεις, υπάρχει ένα γενικευμένο ανασκούμπωμα...
Κοιτάξτε, η κινητικότητα που παρατηρείται στην Αθήνα είναι υπαρκτή. Πάντα η Αθήνα ήταν κεντρική πύλη για τον τουρισμό της χώρας μας, η ναυαρχίδα. Εδώ και 4-5 χρόνια η Αθήνα δίνει διψήφια νούμερα ανόδου στις αφίξεις ξένων. Σε ότι αφορά την ευρύτερη κινητικότητα που λέτε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αθήνα είχε χάσει πολλά τα προηγούμενα χρόνια, οπότε τώρα υπάρχει μια ανοδική διόρθωση, κερδίζει κεκτημένα που είχε. Ασφαλώς και είναι ευχάριστο, το ζητούμενο είναι να συνεχιστεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από το 2008 είχαν κλείσει δεκάδες ξενοδοχεία της Αθήνας. Πολλά από αυτά που ανοίγουν, είχαν κλείσει σ'' αυτή την οκταετία.
Μιλήστε μας λίγο για το πρόβλημα με τα κόκκινα δάνεια του ξενοδοχειακού κλάδου.
Είναι μεγάλο το πρόβλημα. Ξεκάθαρα στοιχεία δεν υπάρχουν όμως σύμφωνα με μελέτη της PwC, από τα 6-7 δισ. ευρώ που είναι τα δάνεια του κλάδου, περίπου 600 με 700 εκατ. ευρώ, ήτοι το 10% θεωρούνται «τελειωμένα», ότι δεν έχουν ελπίδες να πληρωθούν. Η μελέτη όμως έγινε πριν την αύξηση της φορολόγησης. Τώρα, με την αύξηση της φορολογίας, λογικό είναι να επιδεινώνεται η εικόνα.
Με τις τράπεζες τι γίνεται; Είναι αλήθεια ότι οι καταθέσεις αυξήθηκαν λόγω του τουρισμού;
Ναι είναι αλήθεια. Οι τραπεζικές καταθέσεις αυξήθηκαν λόγω του τουρισμού κατά 3,5 δισ. τον Ιούνιο, ενώ εξίσου καλός είναι ο ρυθμός και τον Ιούλιο. Όπως ξέρετε, αυτά τα χρήματα που έρχονται απ'' έξω εξαιρούνται από τους περιορισμούς των capital controls.
Πως μπορεί να κερδηθεί το στοίχημα της διεύρυνσης της τουριστικής σεζόν;
Η διεύρυνση της τουριστικής σεζόν που είναι και το στρατηγικό ζητούμενο μακροπρόθεσμα, είναι άθροισμα πολλών παραγόντων και συντονισμένης κεντρικής τουριστικής πολιτικής. Χρειάζεται συντονισμένη και καλά οργανωμένη εθνική πολιτική για τον τουρισμό, που θα τηρείται απ'' όλους με ευλάβεια για να καθρεφτιστεί αυτό και τη διεύρυνση της τουριστικής σεζόν. Με προχειρότητες, με διαρκείς αλλαγές και υπερφορολόγηση δεν μπορεί να υπάρξει ανθεκτική, συμπαγής και μακροπρόθεσμη τουριστική ανάπτυξη.
Πρέπει να γίνει κτήμα και συνείδηση στην ελληνική κοινωνία ότι ο τουρισμός είναι η βασική ατμομηχανή για την έξοδο της χώρας από την κρίση. Αυτό έχει αποδειχτεί στην πράξη με μια αύξηση του τουρισμού της τάξης του 45% μέσα στα χρόνια της κρίσης, τη στιγμή που όλοι οι άλλοι τομείς της οικονομίας είχαν μείωση πάνω από 25%.
Αυτό δυστυχώς δεν έχει γίνει ακόμα αντιληπτό είναι η καταλυτική επιρροή του τουρισμού στην έξοδο από την κρίση, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει με αυτόματο πιλότο. Δεν είναι μια αγελάδα ο τουρισμός που θα δίνει γάλα... εσαεί, υπερφορολογούμενος, ανεξαρτήτως οποιασδήποτε απόφασης και οποιασδήποτε πολιτικής εις βάρος του.
Μιλάτε με παρρησία και σιγουριά για το ότι ο τουρισμός μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση. Πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό;
Ο ΣΕΤΕ έχει καταθέσει ένα στρατηγικό σχέδιο ώστε το 2021 τα έσοδα από 15 δισ. σήμερα να έχουν φτάσει στα 20 δισ. ευρώ (+40%), οι αφίξεις από 26-27 εκατ. που είναι τώρα να έχουν φτάσει στα 35 εκατ. ευρώ (+30%) και η μέση καθαρή δαπάνη ανά διανυκτέρευση να αυξηθεί κατά 5%. Αν επιτευχθεί αυτό έως το 2021, θα σηματοδοτήσει και την πραγματική επάνοδο του ΑΕΠ στα προ της κρίσης επίπεδα. Αυτό, για να γίνει, θέλει κάποιες προϋποθέσεις.
Πρέπει να γίνει αντιληπτό στην εγχώρια πολιτική σκηνή, σ'' όλα τα κόμματα εξουσίας ότι η φορολόγηση αυτού του εξαγωγικού τομέα της οικονομίας πρέπει να είναι επί ίσοις όροις με τους ανταγωνιστές. Ο τουρισμός έχει τη μεγάλη ιδιαιτερότητα ότι επειδή «καταναλώνεται» εντός της χώρας, υπόκειται σε ΦΠΑ. Όλες οι άλλες εξαγωγές, είτε μιλάμε για λάδι, είτε για αγροτικά προϊόντα είτε για βιομηχανικά, δεν υπόκεινται σε ΦΠΑ. Επομένως, δεν έχουν φορολογία. Αυτό ισχύει σε όλες τις χώρες. Όμως όλες οι χώρες προσπαθούν για να μπορέσουν να ενισχύσουν αυτό το εξαγωγικό τους κομμάτι, να κρατούν το ΦΠΑ σε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά επίπεδα. Αποτέλεσμα είναι όλες οι γύρω χώρες να φορολογούν με 8-10% όλο το πακέτο. Δηλαδή διαμονή, εστίαση και μια σειρά άλλων υπηρεσιών όπως μεταφορές κ.λπ. Η Κύπρος έχει 9%, η Ισπανία 9%, η Ιταλία και Γαλλία έχουν 10%, η Τουρκία έχει 8% και στη διαμονή και στην εστίαση.
Αντιθέτως εμείς έχουμε 13% στη διαμονή και 24% στην εστίαση και σ'' όλες τις άλλες υπηρεσίες. Δηλαδή ένα μέσο όρο περί το 17%, που σημαίνει ότι είμαστε περίπου 8-9 μονάδες πάνω από τους ανταγωνιστές. Τους πολύ άμεσους ανταγωνιστές. Όσο υπάρχει αυτό είναι αδύνατον ο τουρισμός να αναπτυχθεί με τους ρυθμούς που προείπα.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι ζητούμε – ως χώρα – από το μέσο τουρίστα ο οποίος πρέπει να το καταλάβουμε δεν είναι υποχρεωμένος να έρθει με το ζόρι στη χώρα μας. Θα δώσει 8-9% το πακέτο πιο πολύ, απ'' ότι να πάει δίπλα. Θα προτιμήσει λοιπόν εύκολα μια άλλη χώρα.
Δε μιλάμε για έναν Έλληνα που είναι κάτοικος της χώρας και είτε το θέλει, είτε όχι, είναι υποχρεωμένος να καταναλώσει τα τρόφιμα εδώ, άρα να πληρώσει το ΦΠΑ. Είναι στη δική του κρίση, να πληρώσει αυτό τον επιπλέον φόρο ή να μην τον πληρώσει.
Και η πιθανότητα είναι να μην τον πληρώσει. Άρα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι αυτό φέρνει ζημιά στις τουριστικές επιχειρήσεις.
Και αυτό δεν κάνει ζημιά μόνο στις τουριστικές επιχειρήσεις, αλλά σε ολόκληρη την οικονομική «αλυσίδα» και σε όλο το πλέγμα που συνδέεται πέριξ του τουρισμού. Θα υποφέρει όλη η αλυσίδα, προμηθευτές, αγροτική παραγωγή, μεταποίηση, βιοτεχνίες κ.ο.κ.
Τι ακριβώς ζητάει ο ΣΕΤΕ;
Η αλήθεια είναι ότι επιβάλλεται μια άνευ προηγουμένου υπερφορολόγηση, σε όλο το φάσμα του τουρισμού, οριζόντια, χωρίς διακρίσεις, με το επιχείρημα - από όλες τις κυβερνήσεις - ότι είμαστε ο μόνος τομέας που αποδίδει – άρα θα υπερφορολογηθεί! Αυτές δεν είναι λογικές!
Ο ΣΕΤΕ δε ζητάει ειδική προνομιακή μεταχείριση ούτε αθέμιτες διευκολύνσεις, ούτε χάρες. Αυτό που ζητάει είναι να πάρουμε τους πέντε βασικούς ανταγωνιστές, που είναι η Ισπανία, η Τουρκία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Κύπρος και να βάλει το μέσο όρο των συντελεστών που έχουν αυτοί. Ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο. Τόσο απλά.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι ότι όλα τα κόμματα, τα βασικά κόμματα θα πρέπει να συμφωνήσουν σε μια ενιαία, σταθερή και σίγουρη τουριστική πολιτική. Που δε θα αλλάζει κάθε λίγο και λιγάκι.
Ο ΣΕΤΕ έχει κάνει μελέτη, η οποία στηρίζεται σε συγκεκριμένο επενδυτικό πλάνο, δηλαδή τι κλίνες καινούριες πρέπει να γίνουν, τι κίνητρα θα δοθούν, τι κατηγοριών θα είναι οι κλίνες, σε τι κατηγορίες τουριστών θα απευθύνονται, που θα τοποθετηθούν. Επίσης, πόσες κλίνες πρέπει να ανακαινιστούν, σε ποιες περιοχές της χώρας. Άρα τι επενδύσεις πρέπει να γίνουν ανά περιφέρεια κ.ο.κ. Πρόκειται για εξαιρετικά σοβαρές διαδικασίες.
Μιλάτε δηλαδή για μια εθνική πολιτική στον τουρισμό...
Βεβαίως αυτό λέμε. Ζητάμε από τα κόμματα να συμφωνήσουν σ'' αυτή την εθνική στρατηγική. Για τη μεγάλη βιομηχανία της χώρας. Δεν μπορείς να κάνεις έναν επενδυτικό νόμο όπως αυτός που πέρασε πριν ένα μήνα χωρίς πρωτύτερα να έχεις κάνει σχέδιο ή μελέτη. Πως μπορείς να κάνεις επενδυτικό νόμο χωρίς να ξέρεις τι κινητροδοτείς; Με τι συντελεστές; Με τι επιδοτήσεις; Τι φοροαπαλλαγές; Χωρίς να ξέρεις δηλαδή τις θες να κάνεις, να σχεδιάσεις από πριν το νόμο...
Κάθε κόμμα που βγαίνει στην εξουσία διαχρονικά, θέλει να παρουσιάζει ότι έχει δήθεν μια στρατηγική. Κανένα δεν έχει στρατηγική και ακόμη και αν υπάρχουν κάποιες καλές διαθέσεις ή προσπάθειες, ο επόμενος που θα βγει θα κάνει το παν για να καταργήσει τα προηγούμενα, ώστε να κάνει κάποια δικά του ψήγματα στρατηγικής.
Έτσι, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη. Ο ΣΕΤΕ μπορεί να λειτουργήσει ως τεχνικός σύμβουλος του κράτους και των κυβερνήσεων δίνοντάς τους το υλικό και την κατεύθυνση της αγοράς, δεν μπορεί όμως ο ίδιος να επιβάλει πολιτικές, αυτό αποτελεί το ρόλο του κράτους. Άρα ο ΣΕΤΕ δίνει όλη την τεχνογνωσία του και όλη τη συνδρομή του, ζητώντας τους να μην κάνουν... πατέντες δικές τους, που – ασχέτως κινήτρων – είναι πειραματισμοί και δημιουργούν περαιτέρω ζημιά. Εμείς τους δίνουμε το... χάρτη για να πορευτούν ώστε να πιάσουμε αυτά τα νούμερα έως το 2021. Και θα τα φτάσουμε αν εισακουστούμε.
Η Ελλάδα έχει μια... άρνηση γενικά για επενδύσεις, ενώ ειδικά στο χώρο του τουρισμού, υπάρχει μια γενικευμένη καχυποψία και στην κοινωνία... Πως το σχολιάζετε;
Πρέπει να υπάρξει μια σταθερότητα στις αποφάσεις που φέρνουν επενδύσεις. Το βασικό πρόβλημα το οποίο έχει η χώρα διαχρονικά – και σ'' αυτό ευθύνονται οι κυβερνήσεις αλλά και δανειστές – είναι ότι διαρκώς αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού. Διαρκώς αλλάζουν νόμοι, συντελεστές, φόροι, δεκάδες παράμετροι. Μόνο ο ΦΠΑ έχει αλλάξει έξι – εφτά φορές την τελευταία πενταετία.
Σε ένα επενδυτικό σχέδιο δεκαετίας δεν είναι δυνατόν κάποιος να μην έχει σταθερότητα στους συντελεστές και στους κανόνες του παιχνιδιού. Ποιοι είναι οι βασικοί κανόνες στον τουρισμό; Χωροταξικό σχέδιο, να ξέρω που χτίζω, τι χτίζω. Να μην κινδυνεύω ανά πάσα στιγμή από μια προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας - ενώ έχω πάρει άδεια και κατασκευάζω – να με σταματήσει ο τάδε επειδή προσέφυγε στο ΣτΕ.
Επίσης, χρειάζεται επιτέλους ο νόμος να κατοχυρώνει όχι μόνο τα δικαιώματα του πολίτη, αλλά και τα δικαιώματα του επενδυτή. Για πρώτη φορά πρέπει να υπάρξει μέριμνα για τα δικαιώματα του επενδυτή! Δηλαδή ένας που έχει ήδη εγκεκριμένο επενδυτικό σχέδιο συνταγματικά να προστατεύεται από οποιασδήποτε απόφαση του όποιου φορέα ή διοίκησης που να μπορεί να του αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Κύριοι, μου το εγκρίνατε; Πρέπει να προχωρήσω. Για τα επόμενα δέκα χρόνια, δεν μπορεί να με ακουμπήσει κανείς...
Στην περίπτωση Αφάντου και σε παρόμοιες αναφέρεστε;
Οτιδήποτε... Ο... Θεός να είναι, να διαφωνεί, θα πρέπει το Σύνταγμα να προστατεύει και τον επενδυτή! Το έκανε η Χιλή αυτό που είχε παρόμοια θέματα με διαρκείς αλλαγές και τροποποιήσεις πλάνων. Έκανε τέτοιες κινήσεις, είτε με συνταγματική κατοχύρωση είτε με αυξημένη πλειοψηφία στη Βουλή και είδε τεράστια αποτελέσματα.
Το μεγάλο πρόβλημα των επενδύσεων είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Αν βρεθεί ο τρόπος να λυθεί αυτό, τότε θα δημιουργηθεί καθεστώς ασφάλειας στους επενδυτές.
Πως σκέφτεσθε μια ολοκληρωμένη τουριστική πολιτική;
Όλοι οι φορείς, πολιτικοί, κοινωνία, οι πάντες, δεν πρέπει να βλέπουν τον τουρισμό ως μια απομονωμένη δραστηριότητα, μια ξεχωριστή αγορά. Αυτό που η Ελλάδα πρέπει να πουλήσει είναι αυτό που εμείς λέμε, τρόπος ζωής, life style. Ο τουρισμός αποτελεί μια έκφανση του τρόπου ζωής. Στην ουσία τι πουλάμε στον τουρισμό; Το δικό μας τρόπο ζωής τον πουλάμε στον ξένο επισκέπτη. Μπορούμε λοιπόν να πουλήσουμε αυτό τον τρόπο ζωής στο μόνιμο κάτοικο, είτε συνταξιούχο, είτε πλούσιο που αντί να πάει στο Ντουμπάι ή στη Σιγκαπούρη να έρθει να ζήσει στην Ελλάδα, η οποία έχει ασύγκριτα καλύτερη ποιότητα ζωής, να αγοράσει το σπίτι του, να φέρει τα χρήματά του και να μην φορολογείται όπως δε φορολογείται στο Ντουμπάι, στη Μάλτα ή στη Σιγκαπούρη το παγκόσμιο εισόδημά του. Να φορολογείται μόνον το ποσό που παράγει στην Ελλάδα, αν έχει εισόδημα στην Ελλάδα.
Αυτό αφορά και την τουριστική κατοικία αλλά και τη μόνιμη διαμονή. Αν το σκεφτεί κανείς σαν ένα σύνολο, μια ενιαία, ολιστική πολιτική, μπορούν να γίνουν θαύματα. Η Ελλάδα είναι μια πάρα πολύ ωραία χώρα να ζει κανείς. Γιατί να μην γίνουμε οι καλύτεροι στον κόσμο στον τομέα αυτό; Αυτό θα συμπαρασύρει όλο το πλέγμα, real estate, παραγωγή, γεωργία, κτηνοτροφία, εμπόριο δεκάδες τομείς.
Δεν μπορεί να τα κάνει μια χώρα όλα. Δεν μπορεί μια χώρα να γίνει και βιομηχανική και τεχνολογική και γεωργική και κτηνοτροφική... Πρέπει να εκμεταλλεύεται τα προτερήματά της. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που αυτό της έδωσε ο Θεός και σ'' αυτό πρέπει να «χτίσει». Αυτό που λείπει λοιπόν από τους κυβερνώντες είναι το όραμα. Να σκεφτούν δηλαδή να κατευθύνουν άλλους κομβικούς και καθοριστικούς τομείς όπως εκπαίδευση, υγεία, γαστρονομία κ.λπ. με γνώμονα πάνω στο brand που έχουμε, τον τουρισμό. Είναι τόσο απλό να καταλάβει κανείς τι πρέπει να κάνει η χώρα. Να καλλιεργηθεί κουλτούρα τουριστικής συνείδησης και πολλές δημιουργικές δυνάμεις να κατευθυνθούν προς αυτή την κατεύθυνση.
