Το άγχος για «εργαλειοποίηση» των πάντων στο βωμό των εκλογικών οφελών, μετατρέπει μια απειλή σε άμεσο κίνδυνο για τη δημοσιονομική σταθερότητα, τονίζει στο liberal.gr ο Πλάτων Τήνιος, σχολιάζοντας το σχέδιο της κυβέρνησης για καταβολή των αναδρομικών διεκδικήσεων σε πολλές ετήσιες δόσεις.
Στην πραγματικότητα, αυτό το άγχος, όπως λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά, «φέρνει την ώρα της κρίσης νωρίτερα, όχι για να την επιλύσει, αλλά για να περάσει μια ακόμη πιο καυτή πατάτα σε έναν απροετοίμαστο αντίπαλο».
Ερωτηθείς πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος δημοσιονομικού εκτροχιασμού, απαντά ότι ότι ουδείς ξέρει ακριβώς που θα κάτσει η μπίλια αυτής της «βόμβας», που μόνο από συντάξεις, υπολογίζεται σε ως και 24 δισ ευρώ, αφού αν ο νόμος Κατρούγκαλος κριθεί αντισυνταγματικός από το ΣτΕ, το κόστος θα καθορισθεί από τη χρονική περίοδο που θα καλύπτει η απόφαση για την αναδρομικότητα.
Εξηγεί μάλιστα ότι ακόμη και στο καλό σενάριο, που ο ν.Κατρούγκαλου κριθεί συνταγματικός, θα πρέπει να δούμε, τι θα αποφασισθεί για το μεσοδιάστημα, δηλαδή από το 2015 όποτε και εκδόθηκε η απόφαση του ΣτΕ, έως την ψήφιση ή την εφαρμογή του επίμαχου νόμου.
Κρούει για πολλοστή φορά τον κώδωνα του κινδύνου ότι «ο στρουθοκαμηλισμός στο Ασφαλιστικό θα μας κοστίσει ακριβά», και εκφράζει το φόβο πως «αυτά που θα ειπωθούν προεκλογικά θα δηλητηριάσουν τις προοπτικές και θα περιορίσουν τις όποιες εφικτές λύσεις», καθώς όπως λέει «φέτος δεν πρέπει να περιμένουμε τίποτα περισσότερο παρά μια επικοινωνιακή διαχείριση, για τις ανάγκες της οποίας θα προβάλλεται η σχετική μαγική εικόνα».
Συνέντευξη στο Γιώργο Φιντικάκη
- Έχετε κατ' επανάληψη υποστηρίξει ότι χωρίς τολμηρές μεταρρυθμίσεις συντάξεων, η ανάκαμψη της οικονομίας θα παραμείνει όνειρο θερινής νυκτός. Αν λοιπόν σας ζητούσα μια πρόβλεψη, πως θα φανταζόσασταν τη κατάσταση στο Ασφαλιστικό σε ένα χρόνο από σήμερα;
H οικονομία θα ανακάμψει μόνο όταν καταλάβουμε τι ακριβώς έχουμε μπροστά μας. Δηλαδή να αντιπαλέψουμε τα πραγματικά προβλήματα και όχι αυτά που επικοινωνιακά βολεύουν. Φοβάμαι ότι η πολιτική τάξη θα περάσει το 2019 σε συνεχή εκλογική υπερδιέγερση.
Είναι ρεαλιστικό να μην περιμένουμε κάτι περισσότερο από επικοινωνιακή διαχείριση– όπου προβάλλεται η μαγική εικόνα που ταιριάζει στην επικοινωνιακή ανάγκη. Ένας τέτοιος στρουθοκαμηλισμός μας οδήγησε στην κρίση. Τότε όλοι ήλπιζαν ότι ο έξω κόσμος θα τους έδινε χρόνο για μετεκλογική επιδιόρθωση.
Μακάρι να ήταν έτσι. Όμως, αυτή η μαγική εικόνα δεν θα εξαφανιστεί – αντιθέτως αυτά που θα ειπωθούν προεκλογικά δηλητηριάζουν τις προοπτικές και περιορίζουν τις εφικτές λύσεις. Ένα απτό παράδειγμα είναι το εμπόριο ελπίδας –ότι μια δικαστική απόφαση μπορεί να προσφέρει λύσεις γυρνώντας πίσω τους δείκτες του ρολογιού.
- Θα λέγατε ότι το σύστημα που έχουμε σήμερα, συνεχίζει να καλύπτει υποσχέσεις πέραν των όσων μπορεί να τηρήσει;
Σήμερα έχουμε δύο ειδών συντάξεις. Οι νέες, από το Μάιο 2016 και μετά, εφαρμόζουν το νέο σύστημα – εθνική συν σύνταξη αναλόγως των ετών ασφάλισης. Οι παλαιές –οι υπόλοιπες – που πρώτα εφαρμόζουν τα παλιά καταστατικά των Ταμείων και μετά όλες τις μνημονιακές περικοπές – συνταγματικές και μη. Η μη περικοπή αφορά μόνο τις παλαιές – την προμνημονιακή κληρονομιά.
- Υπάρχουν, δηλαδή, δύο ξεχωριστά ερωτήματα που αναφέρονται σε διαφορετικές περιόδους. Πρώτον, σήμερα αντέχουμε τη κληρονομιά; Δεύτερον, αντέχει η οικονομία, σε βάθος χρόνου, τις νέες συντάξεις;
Το πρώτο ερώτημα απαντήθηκε από την ιστορία. Αν αντέχαμε αυτή την κληρονομιά, δεν θα είχαμε χρεοκοπήσει. Άρα το θέμα του κληρονομικού κόστους θα επανέλθει μετά την εκλογική παραζάλη– πιθανώς με άλλη μορφή, αλλά θα επανέλθει. Το δεύτερο ερώτημα, που είναι πιο ενδιαφέρον, θα έπρεπε να το προσεγγίσουμε εμείς – πριν, δηλαδή, προλάβει και το κάνει η ιστορία.
- Η κυβέρνηση ωστόσο για να αντιμετωπίσει τη δημοσιονομική βόμβα των αναδρομικών διεκδικήσεων, εξετάζει το σενάριο της καταβολής τους σε πολλές δόσεις. Στην ουσία, έτσι δεν δένονται τα χέρια των επόμενων κυβερνήσεων, δεσμεύοντας του προϋπολογισμούς των επόμενων ετών;
Η εκδίκηση της ιστορίας επιταχύνεται. Το άγχος για “εργαλειοποίηση” των πάντων στον βωμό των εκλογικών οφελών μετατρέπει μια απειλή σε άμεσο κίνδυνο για την μακροοικονομική σταθερότητα.
Φέρνει την ώρα της κρίσης νωρίτερα, όχι για να την επιλύσει, αλλά για να περάσει μια (ακόμη πιο) καυτή πατάτα σε έναν (ακόμη πιο απροετοίμαστο) αντίπαλο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς που έχουν γίνει, αυτή η τεράστια βόμβα μπορεί να εκτείνεται από 9 έως 24 δισ ευρώ. Οχι μόνο είναι καταστροφικό σαν κόστος, αλλά ακόμη χειρότερα, υπάρχει αβεβαιότητα για το που τελικά θα κάτσει η μπίλια.
Πολλά εξαρτώνται από την απόφαση για τη συνταγματικότητα του νόμου Κατρούγκαλου, καθώς αυτή θα καθορίσει την έκταση της αντισυνταγματικότητας και τα χρονικά όρια της εφαρμογής της. Αλλά ακόμη και συνταγματικός να βγει, παραμένει να δούμε τι θα γίνει στο μεσοδιάστημα, δηλαδή από το 2015 όποτε και εκδόθηκε η απόφαση του ΣτΕ, ως την ψήφιση ή εφαρμογή του επίμαχου νόμου.
Για να επιλυθούν τα ζητήματα αυτά απαιτείται ψυχραιμία και διακομματική συνεννόηση. Σε μια παρατεταμένη εκλογική περίοδο, η οποία κυριαρχείται από διχασμό, η πιθανότητα για αυτό είναι μηδενική. Αυτός είναι ο δρόμος της απώλειας.
- Ταυτόχρονα η κυβέρνηση για να ξεπεράσει την υποχρέωση να πληρώσει αναδρομικά τα δώρα, εξετάζει νομοθετική ρύθμιση, με σκοπό επίσης να καταβάλει τα χρήματα σε βάθος χρόνου...
Η φαεινή ιδέα αυτή επεκτείνει την γενική αρχή "να φορολογούμε εργαζόμενους προκειμένου να πληρώνουμε συντάξεις". Να έχουν, δηλαδή, περισσότερα λεφτά οι γιαγιάδες για να χαρίζουν στα άνεργα εγγόνια τους.
Η λύση στις αμοιβές των δημοσίων υπαλλήλων βρίσκεται στην αποδοτικότητα της εργασίας εκεί. Να μπορούν να πληρώνονται 12 καλούς μισθούς και όχι 14 καχεκτικούς. Αυτό δεν γίνεται με διορισμούς αλλά με αναδιοργάνωση του Δημοσίου. Για να γυρίσουμε στο Ασφαλιστικό, δεν μπορεί να καταργήθηκαν δεκάδες ασφαλιστικά ταμεία (με πρόσχημα την απλοποίηση διαδικασιών) και να μην προκύπτει εξοικονόμηση προσωπικού….
- Ο κυκεώνας των ρυθμίσεων γύρω από το νόμο Κατρούγκαλου, έχει δημιουργήσει συνταξιούχους πολλαπλών ταχυτήτων. Βλέπετε νέα κύματα προσφυγών στα δικαστήρια και αν ναι, τι θα συμβεί εφόσον αυτά κρίνουν αντισυνταγματικές τις πρακτικές διαφορετικής μεταχείρισης ασφαλισμένων που έχουν τις ίδιες προϋποθέσεις ασφάλισης;
Ο κατακερματισμός και οι πολλαπλές ταχύτητες είναι το "προπατορικό αμάρτημα" του Ασφαλιστικού συστήματος. Αν και οι ανισότητες που αυτό συντηρούσε εξόφθαλμα παραβίαζαν την αρχή της ίσης μεταχείρισης των πολιτών, ουδέποτε προσεβλήθηκαν ως αντισυνταγματικές.
Αντιθέτως, όταν νόμοι, προσπαθούν να περιορίσουν τον κατακερματισμό, προσκρούουν σε διαβεβαιώσεις που είχαν αφειδώς χορηγηθεί (συχνά από τα ίδια κόμματα που τους εισηγήθηκαν) ότι δεν θα αλλάξει τίποτε. Είναι ειρωνεία ότι δεν κρίνεται η αρχική ανισότητα ως αντισυνταγματική, αλλά η προσπάθεια εξομάλυνσής της. Τελικός χαμένος είναι η νέα γενιά η οποία καλείται να καλύψει όλα το επιπλέον κόστη.
Η συνεχής κυκλική αντισυνταγματικότητα σηματοδοτεί ελλείψεις του ιδίου του Συντάγματος και της ερμηνείας του. Προστατεύει ισχυρές μειοψηφίες, ενώ είναι άφωνο για τις μη εκπροσωπούμενες γενιές. Αυτό υποθηκεύει το μέλλον της Ελλάδας και υπονομεύει το περί δικαίου αίσθημα. Είναι συμπτωματικό της πολιτικής δυσλειτουργίας ότι στην συζήτηση για αναθεώρηση του Συντάγματος το θέματα αυτά δεν αναφέρθηκαν.
- Το μείζον σε κάθε περίπτωση ερώτημα είναι τι θα συμβεί αν ο νόμος Κατρούγκαλου κριθεί τελικά αντισυνταγματικός. Τι πιστεύετε ότι θα συμβεί αν πράγματι επαληθευτεί αυτό το σενάριο;
Ο Νόμος Κατρούγκαλου είχε ως κύρια αποστολή την θεραπεία της αντισυνταγματικότητας των προηγούμενων περικοπών.
Για τον λόγο αυτό, στο πόρισμα της «επιτροπής σοφών» του Οκτωβρίου 2015 το θέμα της συμμόρφωσης με το Σύνταγμα εξετάζεται διεξοδικά. Αν, παρά ταύτα, κριθεί και αυτός ο νόμος αντισυνταγματικός, τότε θα έπρεπε να ξαναγυρίσουμε, για δεύτερη φορά, στο σημείο εκκίνησης.
Σημειώνω ότι ο λόγος απόρριψης των προηγούμενων νόμων δεν ήταν οι ρυθμίσεις αυτές καθ'' εαυτές, αλλά η μη επαρκής δικαιολόγηση των περικοπών. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε, και ορθώς, ότι αιτιάσεις του είδους "Μας το είπε η Τρόικα" ή ότι "Μας έλειπαν κάτι ψιλά, και ήταν πιο εύκολο να τα βρούμε από τους συνταξιούχους", δεν αρκούν.
Μας γυρίζει δηλαδή σε συζήτηση αρχών – τι αποστολή πρέπει να έχουν οι συντάξεις, πώς εξασφαλίζουν δικαιοσύνη μεταξύ γενεών, γιατί η λύση "τάδε" προτιμάται από την λύση "δείνα". Καταλήγουμε δηλαδή στην διαπίστωση ότι το Ασφαλιστικό δεν είναι απλά θέμα πρόκρισης έξυπνων λύσεων, αλλά και ορθών διαδικασιών – συζήτησης, διαβούλευσης, πειθούς.
-Δεδομένου ότι καμία εκτίμηση δεν προβλέπει ότι η ελληνική οικονομία θα απογειωθεί το 2019, μήπως η συζήτηση για τη βιωσιμότητα του Ασφαλιστικού επανέλθει γρηγορότερα απ' ότι νομίζουμε;
Οι συντάξεις δεν είναι θέμα βιωσιμότητας αλλά και επάρκειας. Πρέπει να μας διευκολύνουν να προγραμματίζουμε τη ζωή μας και να μη σερβίρουν ανατροπές. Δυστυχώς, το σύστημα στην Ελλάδα, μας επιφυλάσσει συνεχώς νέες εκπλήξεις, πιο απρόσμενες και πιο δυσάρεστες. Έτσι, το ήδη μεγάλο βάρος γίνεται πιο δυσβάστακτο.
Ασφαλώς πρέπει να γίνει συζήτηση, αλλά να επεκταθεί, για πρώτη φορά, και πέραν της βιωσιμότητας. Να εστιάσει στο πώς το σύστημα συντάξεων θα μπορούσε να βοηθούσε την παραγωγή και να μην την υποσκάπτει. Στο πώς το πρόταγμα της ανταποδοτικότητας συνδυάζεται με την ισονομία και την δικαιοσύνη.
Είναι ιδιαίτερα θετικό, επομένως, ότι ο πολιτικός διάλογος φαίνεται να ξεπερνάει την φοβία του νέου: τουλάχιστον η ΝΔ και το Ποτάμι, συζητούν συστημικές αλλαγές και όχι απλά μερεμέτια.
* Ο Πλάτων Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.
