Life 2.0: Στην εποχή της Τεχνητής Ζωής

Του Γιάννη Παλιούρη

O επιστημονικός όρος «Escherichia coli» δεν σημαίνει απολύτως τίποτα για τους περισσότερους από εμάς. Αν, όμως, αναφερθούμε σε «E.coli» ίσως κάτι αρχίζει να μας θυμίζει. Πράγματι, πρόκειται για ένα βακτήριο που ζει στο πεπτικό σύστημα των ανθρώπων και των ζώων, οι περισσότεροι τύποι του οποίου είναι αβλαβείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο μπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια, με μοιραία κατάληξη.

Κι όμως, το τρομακτικό αυτό βακτήριο μπορεί δυνητικά να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στο βιβλίο της ζωής και συγκεκριμένα το κεφάλαιο της Τεχνητής Ζωής.

Ερευνητές του Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας του Βρετανικού Συμβουλίου Ιατρικών Ερευνών «ξαναέγραψαν» το DNA του βακτηρίου Escherichia coli, κατασκευάζοντας ένα συνθετικό γονιδίωμα τέσσερις φορές μεγαλύτερο και πολύ πιο πολύπλοκο από ό, τι είχαμε κατορθώσει να «γράψουμε» έως τώρα. Με απλά λόγια, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα νέο είδος ζωής, ένα βακτήριο που δεν υπάρχει στη Φύση και που για κάποιους λογίζεται ως Τεχνητή Ζωή.

Το ακόμα πιο εντυπωσιακό, είναι ότι το τεχνητό βακτήριο όχι μόνο παρέμεινε ζωντανό, αλλά πλέον αναπαράγεται, έστω και με αργό ρυθμό. Μάλιστα, τα κύτταρα του λειτουργούν σύμφωνα με μια νέα σειρά βιολογικών κανόνων, δημιουργώντας γνωστές πρωτεΐνες με ανασχηματισμένο γενετικό κώδικα, όμως, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Τι σημαίνουν οι παραπάνω «εξωτικές» βιολογικές εξελίξεις στην πράξη. Ότι έχουμε πια στα χέρια μας έναν οδηγό δημιουργίας σχετικά πολύπλοκων μορφών ζωής. Μελλοντικά ο οδηγός αυτός μπορεί να αποτελέσει το θεμέλιο για την παραγωγή συνθετικών «οργανισμών» που θα παράγουν νέα φάρμακα ή ουσίες εντός του ανθρώπινου σώματος. Ουσιαστικά θα είναι ζωντανά «εργοστάσια» με τη δυνατότητα να δημιουργούν, για παράδειγμα, ινσουλίνη, απελευθερώνοντας από τη βάσανο του σακχαρώδη διαβήτη εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.

Το επίτευγμα των Βρετανών επιστημόνων αποτελεί ορόσημο για μια επιστήμη που υπόσχεται να αλλάξει τη ζωή μας τις επόμενες δεκαετίες. Ο λόγος για τη Συνθετική Βιολογία, η οποία ορίζεται ως «ο σχεδιασμός και η κατασκευή νέων βιολογικών τμημάτων, συσκευών και συστημάτων και ο επανασχεδιασμός υφιστάμενων φυσικών βιολογικών δομών».

Η Συνθετική Βιολογία - ή «synbio», όπως είναι γνωστή – πρακτικά έχει να κάνει με τη χειραγώγηση βασικών κανόνων δημιουργίας ζωντανών οργανισμών και κατά συνέπεια οι δυνατότητες που ανοίγει περιορίζονται μόνο από τη φαντασία.

Για τους ερευνητές του συγκεκριμένου πεδίου η ζωή δεν είναι ακριβώς μυστήριο, αλλά μια ακολουθία λογικών βημάτων. Από αυτά ακριβώς τα βήματα μπορεί να προκύψουν «όντα» ικανά να καταναλώνουν διοξείδιο του άνθρακα – λύνοντας έτσι το περιβαλλοντικό πρόβλημα του πλανήτη μας – ή να εξαϋλώνουν καρκινικούς όγκους χωρίς παρενέργειες. Θα μπορούσαν, όμως, να επιτίθενται ανελέητα στο ανοσοποιητικό μας σύστημα χωρίς καμία ελπίδα αντίστασης από αυτό, αφού ως καινοφανείς οργανισμοί δεν θα έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην ανθρώπινη εξέλιξη και έτσι δεν θα μπορούσαμε να τους αντιμετωπίσουμε. Όπως ακριβώς οι γηγενείς κάτοικοι της Αμερικής εξολοθρεύθηκαν από την ευλογιά που έφεραν μαζί τους οι Ισπανοί κονκισταδόρες.

Στην πραγματικότητα η Συνθετική Βιολογία, θα θέσει πιο έντονα από ποτέ το ζήτημα της Βιοηθικής στον δημόσιο διάλογο. Θα μπορέσει η ανθρωπότητα να καρπωθεί την πρόοδο στον συγκεκριμένο τομέα ως «φάρμακο»; Ή θα δει σε αυτή το απόλυτο «όπλο». Μια συζήτηση που μόλις ανοίγει, αλλά που θα μας φέρει αντιμέτωπους με τον πυρήνα των ανθρώπινων αξιών και διακύβευμα το ίδιο το μέλλον μας.