H υψηλή στρατηγική της Τουρκίας στο Αιγαίο: Αμφισβητήσεις κυριαρχίας και διεκδικήσεις

Του Γιάννη Χολίδη

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Τουρκία μέσω του Αιγαίου και των διαφόρων απειλών απέναντι στην Ελλάδα προσπαθεί να εξυπηρετήσει μια πλειάδα από αντικειμενικούς σκοπούς που είναι απαραίτητοι για την υλοποίηση του στρατηγικού της βάθους και του νεο- Οθωμανισμού που προσπαθεί να εκπέμψει.

Παρακολουθώντας και εξετάζοντας την υψηλή στρατηγική της Τουρκίας όπως πλέον αυτή μετουσιώνεται από το «Δόγμα
Νταβούτογλου», αλλά έχει ήδη εφαρμογή από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα, διαπιστώνει κανείς ότι τελικά αυτή είναι διαχρονική και δεν παρεκκλίνει επουδενί από τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της στο Αιγαίο.

Για την υλοποίηση της υψηλής στρατηγικής της στο Αιγαίο η Τουρκία χρησιμοποιεί όλες τις διαθέσιμες επιθετικές στρατηγικές με απώτερο σκοπό και στόχο τη μεταβολή του status quo, χωρίς όμως την μη επιθυμητή κλιμάκωση της κρίσης και την εμπλοκή σε γενικευμένη σύγκρουση, δηλαδή πόλεμο. Στα πλαίσια της υψηλής στρατηγικής της στο Αιγαίο χρησιμοποιεί τις ακόλουθες τακτικές:

1. Στρατηγική εκβιασμού (Blackmail Strategy).

2. Στρατηγική περιορισμένης, αναστρέψιμης προκλητικής ενέργειας (Strategy of limited, reversible probe).

3. Στρατηγική ελεγχόμενης (αυξομειούμενης) πίεσης (Strategy of controlled pressure).

4. Στρατηγική των τετελεσμένων γεγονότων (Fait accompli Strategy).

5. Στρατηγική της πρόκλησης φθοράς (Attrition Strategy).

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις από το 1974 και μετά παρουσιάζουν διάφορες εξάρσεις μέσα από μια διαρκή αλλά ταυτόχρονα χαμηλής έντασης  διπλωματική κυρίως σύγκρουση. Η χώρα μας υφίσταται μια μόνιμη απειλή η οποία διατηρείται από την πλευρά της Τουρκίας και κατά περιόδους αυτή η απειλή με τεχνητούς τρόπους αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα με τους
αντικειμενικούς σκοπούς που έχει θέσει η Τουρκία στην εκάστοτε περίοδο. Το αποτέλεσμα είναι η μη προώθηση λύσεων και οι ανειλικρινείς δήθεν προθέσεις επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών.

Η Υψηλή Στρατηγική στο Αιγαίο και όχι μόνο υποστηρίζεται και υπηρετείται από ένα ευρύ φάσμα τακτικών, οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις άξονες και με βάση τον χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσής τους, την έντασή τους, τη φύση και τη σημασία του επιδιωκόμενου αντικειμενικού σκοπού. Οι άξονες αυτοί είναι:

1. Αμφισβητήσεις Κυριαρχίας, Διεκδικήσεις, Προκλητικές Δηλώσεις, Εκλεπτυσμένες Διπλωματικές Ενέργειες.

2. Απειλές – ενέργειες χαμηλής έντασης.

3. Απειλές – ενέργειες ενδιάμεσης έντασης.

Αμφισβητήσεις κυριαρχίας και διεκδικήσεις

Ο Τουρκικός, ο Ελληνικός Τύπος και τα ΜΜΕ προβάλουν συνεχώς τα ζητήματα των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο και όχι μόνο. Οι εμπρηστικές δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων τόσο από την συμπολίτευση όσο και από την αντιπολίτευση είναι συχνές και πυκνές, ενώ στην ίδια λογική και με παρόμοιο τρόπο εκφράζονται και αρκετοί κοινωνικοί παράγοντες και
φορείς.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο βιβλίο του, μας ξεδιπλώνει όλο το πλέγμα των τουρκικών διεκδικήσεων που δεν περιορίζεται μόνο στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας αλλά και σε μια σειρά θεμάτων όπως η έκταση των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου, η αρμοδιότητα της έρευνας και διάσωσης, η δικαιοδοσία του ελέγχου της ζώνης ελέγχου πτήσεων και το
δικαίωμα της άμυνας των νησιών και μικρονήσων του Ανατολικού Αιγαίου.

Οι παραπάνω μάλιστα διεκδικήσεις δεν παρουσιάζονται ως κάτι παράλογο και επιθετικό απέναντι στην γείτονα χώρα Ελλάδα αλλά ως η «αγεφύρωτη αντίφαση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής(!) πραγματικότητας και του ισχύοντος καθεστώτος», υπονοώντας την πρόθεση ή ειλημμένη απόφαση  επιδίωξης μεταβολής του ισχύοντος καθεστώτος και διόρθωσης της ισχύουσας «αντίφασης».

Ένα από τα σημαντικότερα μέσα που χρησιμοποιεί η Τουρκία για να ασκήσει πίεση προς την Ελλάδα και να την αναγκάσει να έρθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, είναι η απειλή πολέμου, το γνωστό και ως Casus belli, με το οποίο η Τουρκία προσπαθεί να αποτρέψει την Ελλάδα από την εφαρμογή του δικαιώματός της για επέκταση των χωρικών της υδάτων από τα έξι(6) στα δώδεκα(12) ναυτικά μίλια. Επί της ουσίας, η Τουρκία επιζητά την αλλαγή όλου του καθεστώτος που διέπει το Αιγαίο Πέλαγος.

Η Ελλάδα την διαφορά αυτή επιδιώκει να την διευθετήσει μέσω του διεθνούς δικαστηρίου της Χάγης πράγμα που δεν ικανοποιεί την τουρκική πλευρά που θεωρεί πως πρόκειται για ένα διμερές θέμα και το οποίο πρέπει να λυθεί μέσω της
πολιτικής διαπραγμάτευσης μεταξύ των δύο χωρών. Η Τουρκία στο πλαίσιο της διμερούς λύσης των παραπάνω προβλημάτων εντάσσει και θέματα που είναι εκτός της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας , όπως το ζήτημα της ΑΟΖ των νησιών, της συνεκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων των αμφισβητούμενων περιοχών κτλ, με απώτερο σκοπό και στόχο την επίλυση και αυτών των θεμάτων όχι με βάση το Διεθνές Δίκαιο αλλά τις όποιες διμερής συμφωνίες της Ελλάδας και της Τουρκίας.

Προφανώς, η Τουρκία σκοπεύει να διεκδικήσει για τις περιοχές που θα χαρακτηριστούν ως τουρκική υφαλοκρηπίδα να ασκεί επίσης τον έλεγχο του εναέριου και θαλάσσιου χώρου, την αρμοδιότητα έρευνας και διάσωσης, τον επιχειρησιακό έλεγχο αλλά και υποθαλάσσιο πλούτο, αφού θα επικαλείται την προστασία και την ασφάλεια των "ζωτικών" της συμφερόντων.

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό, πως η Τουρκική πλευρά, με προσεκτικές κινήσεις στην διπλωματική σκακιέρα προσπαθεί να ανατρέψει το υφιστάμενο status quo με κατάλληλους χειρισμούς που η τουρκική κυβέρνηση (με τη βοήθεια της γραφειοκρατίας) έχει συστηματοποιήσει στα χρόνια της κρίσης και οι οποίοι συνίστανται: στην έγερση πλειάδας διεκδικήσεων και αιτιάσεων, σε βάρος της Ελλάδας, για μια συνολική αμφισβήτηση του καθεστώτος στο Αιγαίο, στη δημιουργία αμφιβολιών ως προς τις επιδιώξεις και τους στόχους των διεκδικήσεων, στην υποδαύλιση δευτερογενών
ζητημάτων που θα υποβοηθούν τα πρωτογενή, στην ανάπτυξη ακραίων προτάσεων, που να καθιστούν αδύνατη την επίλυση και τέλος στην άρνηση της επίλυσης των προβλημάτων με νόμιμες διεθνείς διαδικασίες και εμμονή στη συνολική αντιμετώπισή τους.

Απειλές – Ενέργειες χαμηλής Έντασης

Οι αμφισβητήσεις και οι διεκδικήσεις της Τουρκίας φανερώνονται στο Αιγαίο καθημερινά μέσω ενεργειών χαμηλής έντασης, που παραβιάζουν όμως τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας. Καθημερινές είναι οι παραβιάσεις των κανόνων εναέριας κυκλοφορίας εντός του FIR Αθηνών αλλά και οι παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου (ΕΕΧ).

Την ίδια λογική παραβιάσεων και αμφισβήτησης έχει υιοθετήσει προσφάτως η Άγκυρα και στο θαλάσσιο χώρο. Οι παραβιάσεις των Εθνικών Χωρικών Υδάτων (ΕΧΥ) αποτελούν επίσης καθημερινό φαινόμενο. Εξετάζοντας τους αριθμούς, διαπιστώνουμε ότι παρατηρείται μια αύξηση με γεωμετρικό ρυθμό των περιστατικών παραβιάσεων των ΕΧΥ. Μάλιστα, τα
περιστατικά δεν αυξάνουν μόνο σε συχνότητα αλλά και σε βαρύτητα και επικινδυνότητα για την εθνική ασφάλεια, με πλειάδα περιστατικών στις μέρες μας που τα τούρκικα κυρίως μέσα ενημέρωσης εκμεταλλεύονται για εσωτερική κατανάλωση.

Προσφάτως η Τουρκία, με μεγάλη σφοδρότητα έχει αρχίσει να αμφισβητεί και το ενδεχόμενο ανακήρυξης και οριοθέτησης εκ μέρους του ελληνικού κράτους της ΑΟΖ. Ιδιαιτέρως έχει στοχοποιηθεί η ευαίσθητη περιοχή νοτίως Ρόδου και Καστελόριζου. Η τουρκική αμφισβήτηση της περιοχής αυτής ξεκίνησε από την Τουρκία το 1999, όταν διεξήγαγε άσκηση με
πυρά σε ευρύτερη περιοχή εντός του FIR Αθηνών, επιμένοντας ότι η περιοχή συμπεριλαμβάνεται στο FIR Κωνσταντινούπολης.

Το θέμα έληξε τότε με σιωπή της ελληνικής πλευράς και έκτοτε η Άγκυρα επαναλαμβάνει την εκτέλεση των ασκήσεών της στην περιοχή αυτή, όπως συμβαίνει συνεχώς στην τακτική ναυτική "Ντενίζ Γκορντού" αρχομένης από το2011. Τα γεγονότα
αυτά αποτέλεσαν την αρχή των Τουρκικών διεκδικήσεων σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στην περιοχή Καστελόριζου, η οποία επιδιώκεται να φτάνει έως την Αίγυπτο και την Κύπρο.

Απειλές – Ενέργειες ενδιάμεσης Έντασης

Η Τουρκία, εκτός από τις καθημερινές πλέον προκλητικές ενέργειες χαμηλής έντασης, επιλέγει κατά καιρούς κι αναλόγως του επιδιωκόμενου αντικειμενικού σκοπού, είτε να κλιμακώνει είτε να προκαλεί απειλητικές ενέργειες ενδιάμεσης έντασης.

Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων είχαμε στην Κύπρο το 1974, όπου άδραξε την ευκαιρία για να επιτύχει τον από καιρό
επιδιωκόμενο σκοπό. Άλλη περίπτωση πρόκλησης ενδιάμεσης έντασης είχαμε κατά την κρίση του Μαρτίου του '87 οπότε και προσπάθησε να υφαρπάξει τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης του θαλάσσιου ορυκτού πλούτου του Αιγαίου από την Ελλάδα αλλά και κατά την κρίση του Ιανουαρίου του '96 οπότε και για πρώτη φορά αμφισβητήθηκε η κυριαρχία του Ελληνικού κράτους σε εθνικό έδαφος.

Πάντως, μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι στις ανωτέρω περιπτώσεις έγινε προσπάθεια εφαρμογής στρατηγικής
τετελεσμένου γεγονότος αλλά και στρατηγικής περιορισμένης, αναστρέψιμης προκλητικής ενέργειας.

*Ο Γιάννης Χολίδης είναι Υπ. Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.