Των Vanessza Juhasz και Republikon Institute
Γορίλες που χορεύουν, Λιθουανοί που τραγουδούν γιόντελ πάνω σε ένα κανόνι, συνδυασμός τσιγγανικης και χιπ-χοπ μουσικής - αυτές είναι λίγες μόνο από τις παραγωγές του Διαγωνισμού Τραγουδιού της Eurovision για το 2017. Για όσους δεν παρακολουθούν όλες τις πτυχές του διαγωνισμού, η πολιτική σημασία του μπορεί να έχει ενδιαφέρον.
Πέρα από τα φανταχτερά ρούχα και την αίγλη υπάρχει ένα επικοινωνιακό τελετουργικό όπου οι συμμετέχουσες χώρες επιδεικνύουν την εθνική τους ταυτότητα και τις καλλιεργημένες αξίες τους.
Όπως και ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι και η Eurovision ξεκίνησε ως ένα σχέδιο ειρήνης το 1956. Στην πρώτη διοργάνωση συμμετείχαν μόλις 7 χώρες ενώ τώρα υπάρχουν πάνω από 40 σχήματα. Καθώς αυξανόταν ο αριθμός των συμμετεχόντων, η European Broadcasting Union άλλαζε συνεχώς τους κανόνες για να κρατήσει τη διοργάνωση μη πολιτική, στόχο που μέχρι σήμερα δεν έχει πετύχει.
Η μεγαλύτερη αλλαγή συνέβη στο σύστημα ψηφοφορίας. Στην αρχή οι συμμετέχοντες προέρχονταν από την Δυτική Ευρώπη, όμως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο διαγωνισμός ανοίχτηκε και στις χώρες του ανατολικού μπλοκ, εξέλιξη που οδήγησε σε ψηφοφορία τακτικής.
Αυτό σημαίνει ότι οι αρχικές χώρες δεν είχαν πλέον καμία ευκαιρία να κερδίσουν. Έτσι, οι ψήφοι του κοινού αντικαταστάθηκαν από ένα μεικτό σύστημα όπου οι ψήφοι των επαγγελματιών κριτών και των πολιτών των συμμετεχουσών χωρών έχουν το ίδιο βάρος στην αξιολόγηση.
Η Eurovision παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας: ο εξευρωπαϊσμός αναδεικνύεται στον διαγωνισμό ως μια πολιτισμική διαδικασία. Σύμφωνα με την Catherine Baker, η οποία έχει μελετήσει τις πτυχές φύλου και γεωπολιτικής της Eurovision, τα τραγούδια που παρουσιάζονται αντανακλούν διαφορετικές αφηγήσεις και παρουσιάζουν την εθνική και την ευρωπαϊκή ταυτότητα της εκάστοτε χώρας, ιδίως σε ό,τι αφορά το βαθμό επιθυμίας της να μετέχει στην ευρωπαϊκή πολιτιστική σκηνή.
Για παράδειγμα, η κυβέρνηση της Εσθονίας έθεσε ως στόχο να κερδίσει τον διαγωνισμό της Eurovision το 2000: Αφιέρωσε εμπειρική έρευνα πάνω στη συμπεριφορά των ψηφοφόρων, τα είδη τραγουδιών που προτιμούνται στην Eurovision, και τις επιτυχημένες στρατηγικές, στο πλαίσιο του κρατικού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού. Η χώρα κέρδισε τον διαγωνισμό το 2001.
Η συνολική εικόνα της Ευρώπης που αντανακλάται στον διαγωνισμό άλλαξε σημαντικά όταν άρχισαν να συμμετέχουν σ' αυτόν οι χώρες του ανατολικού μπλοκ. Το εύρος του διαγωνισμού επεκτάθηκε και εμφανίστηκαν νέες αφηγήσεις. Η νίκη της Τουρκίας το 2003 με έναν παραδοσιακό χορό της κοιλιάς προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις μεταξύ των συντηρητικών Τούρκων. Το γεγονός όμως αυτό άρχισε να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας νέας - και επιτυχημένης - βαλκανικής ταυτότητας.
Μια έκφανση της υπερβολικής πολιτικοποίησης του διαγωνισμού είναι η ψηφοφορία των μπλοκ. Η διεύρυνση προς ανατολάς είχε ως αποτέλεσμα τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των νέων συμμετεχόντων και των αρχικών κρατών. Ο λέκτορας του πανεπιστημίου του Λάνκαστερ Derek Gatherer προσπάθησε να καταγράφει αυτή την ψηφοφορία των μπλοκ.
Ανακάλυψε ότι οι σκανδιναβικές χώρες έχουν έναν ισχυρό δεσμό, ότι οι βαλκανικές χώρες επίσης αποτελούν ένα μπλοκ, και ότι οι πρώην σοβιετικές χώρες επίσης αλληλοψηφίζονται. Σε αυτές τις περιοχές, η ψηφοφορία είναι περισσότερο πιθανό να στηρίξει μια άλλη χώρα του ίδιου μπλοκ. Οι συγκρούσεις μεταξύ εθνοτήτων είναι επίσης παρούσες, αλλά ο Gatherer βρήκε ότι οι τοπικές συμμαχίες συχνά παραβλέπουν αυτές τις συγκρούσεις.
Στο πνεύμα της αποδοχής τους ως μια καθολική ευρωπαϊκή αξία, τα ζητήματα φύλου και πολιτικών φύλου έπαιξαν στο παρελθόν σημαντικό ρόλο στον διαγωνισμό. Σύμφωνα με την Catherine Baker, ο σεβασμός στα δικαιώματα των LGBTQ είναι ένας σημαντικός δείκτης του πόσο η κάθε χώρα μπορεί να ταυτιστεί με τις ευρωπαϊκές αξίες.
Υπήρξαν αρκετοί ομοφυλόφιλοι ή διεμφυλικοί συμμετέχοντες στην ιστορία της Eurovision. Κάποιες χώρες επιδιώκουν να αποκτήσουν ένα πλεονέκτημα έχοντας έναν διαγωνιζόμενο που αυτοπροσδιορίζεται ως μέλος της κοινότητας LGBTQ.
Υπάρχουν διάφορες ιστορίες επιτυχίας ως προς αυτή την στρατηγική. Ένα καλό παράδειγμα είναι οι t.A.T.u, συγκρότημα που συμμετείχε στην Eurovision το 2003. Παρ' όλα αυτά, η ανεκτικότητα που επιδείχθηκε στη διεθνή σκηνή απείχε πολύ από το πραγματικό κοινωνικό κλίμα. Έτσι, παρά το γεγονός ότι το ντουέτο αυτό από τη Ρωσία παρουσιάστηκε στα διεθνή μέσα ως λεσβιακό, το έντονα ομοφοβικό ρωσικό κοινό γνώριζε προς την πραγματικότητα επρόκειτο για δύο ετεροφυλόφιλες γυναίκες.
--
Η Vanessza Juhasz έκανε την πρακτική της στο Republikon Institute, μια φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης με έδρα τη Βουδαπέστη.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Μαΐου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
